روانشناسی
صفر تا صد آشنایی و درمان ترومای کودکی
ترومای کودکی رویدادی است که کودک با آن روبه‌رو می‌شود و ترس‌برانگیز، معمولاً خشن، خطرناک یا تهدید‌کننده‌ی زندگی است. گاهی هم با عنوان «تجربه‌های ناخوشایند زندگی» یا «اِی‌سی‌ای» از آن یاد می‌شود.
تجربه‌های گوناگون بسیاری وجود دارند که شاید به تروما منجر شوند. متأسفانه، ترومای کودکی پدیده‌ای بسیار شایع است. برآورد شده است که ۴۶ درصد از کودکان، در نقطه‌ای از سنین کودکی، تروما را تجربه می‌کنند.
همان‌طور که مغز کودکان رشد می‌کند، ازطریق تجربه‌هایشان می‌آموزند که جهان چقدر امن یا ناامن است. کودک مجبور است راهی پیدا کند تا خودش را از هر آنچه ناامن می‌داند محافظت کند. همین روش‌های محافظت از خود هستند که شخصیت او را در بزرگ‌سالی شکل می‌دهند. به همین دلیل، تشخیص نیاز کودک به کمک حرفه‌ای برای مقابله با ترومای او مهم است. به‌علاوه، مداخله‌ی زودهنگام از تأثیرات دائمی تروما در بزرگ‌سالی جلوگیری می‌کند. در این مقاله به درمان ترومای کودکی پرداخته ایم با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله میخوانید
منظور از ترومای کودکی چیست؟
برای مثال، سوءاستفاده‌ی جسمی یا جنسی به کودکان آسیب می‌رساند. رویدادهایی که یک بار اتفاق می‌افتند – مثل تصادف خودرو، بلایای طبیعی (مثل طوفان)، ازدست‌دادن یکی از عزیزان یا حوادث پزشکی ناگوار – عوارض روان‌شناختی برای کودکان به همراه دارند. اضطراب دائمی همچون زندگی در محله‌ای خطرناک یا هدف قلدری قرارگرفتن نیز برای کودک آسیب‌زاست، حتی اگر برای بزرگ‌سالان عادی باشد. ترومای کودکی لزوماً شامل اتفاقاتی نمی‌شود که مستقیماً برای کودک می‌افتند. برای مثال، دیدن یکی از عزیزان که دچار بیماری مهمی است شاید برای کودکان به‌شدت آسیب‌زا باشد. رسانه‌های خشونت‌آمیز نیز ممکن است چنین تأثیری داشته باشند. تجربه‌ها فقط به این دلیل که ناراحت‌کننده‌اند آسیب‌زا نیستند. مثلاً، طلاق والدین احتمالاً در کودک تأثیر بد می‌گذارد، اما لزوماً آسیب‌زا نیست. در صورت نیاز به اصلاعات بیشتر سایت Verywellmind را بررسی بفرمایید.
ترومای کودکی و اختلال اضطراب پس از حادثه (پی‌تی‌اس‌دی)
حدود ۱۵ درصد از دختران و ۶ درصد از پسران، به دنبال رویدادی آسیب‌زا، به اختلال اضطراب پس از حادثه مبتلا می‌شوند. کودکانی که اختلال پس از حادثه دارند شاید بارهاوبارها تروما را در ذهنشان تجربه کنند. همچنین، ممکن است از هرچیزی که تروما را به یادشان می‌آورد بپرهیزند یا تروما را در بازی‌هایشان دوباره اجرا کنند. گاهی بچه‌ها باور دارند که متوجه علائم هشداردهنده‌‌ای نشدند که رویداد آسیب‌زا را پیش‌بینی می‌کرد. آن‌ها، به‌منظور تلاش برای جلوگیری از تروماهای آتی، بیش‌ازحد گوش‌به‌زنگ می‌شوند و دنبال علائمی می‌گردند که نشان می‌دهند دوباره قرار است اتفاق بدی بیفتد. بچه‌های مبتلا به اضطراب پس از حادثه ممکن است شرایط زیر را نیز تجربه کنند:
- کمتر از سنشان رفتار می‌کنند (مثلاً انگشت شستشان را می‌مکند)؛
- مشکل تمرکز دارند؛
- افسرده‌تر یا مضطرب‌تر می‌شوند؛
- در محبت‌کردن به دیگران دشواری دارند؛
- عصبانیت و خشم بیشتری دارند؛
- مشکلاتی در مدرسه دارند؛
- مشکلات خواب دارند؛
- علاقه‌شان به فعالیت‌هایی را از دست داده‌اند که زمانی از آن‌ها لذت می‌بردند؛
- با واقعیت ارتباط برقرار نمی‌کنند؛
- جدامانده، خنثی یا غیرواکنشی به نظر می‌رسند و
- نگران مردن در سن جوانی‌اند.
حتی بچه‌هایی که اضطراب پس از حادثه ندارند ممکن است هنوز مشکلات هیجانی و رفتاری را به دنبال تجربه‌ی آسیب‌زا بروز دهند. نکته‌هایی را در اینجا بیان کرده‌ایم که خوب است، طی هفته‌ها و ماه‌های پس از رویداد آزاردهنده، حواستان به آن‌ها باشد:
- مشکلات خشم
- مسائل توجه
- تغییر در اشتها
- ایجاد ترس‌های جدید
- دغدغه‌های بیشتر درباره‌ی مرگ یا امنیت
- زودرنجی
- ازدست‌دادن علاقه به فعالیت‌های عادی
- مشکلات خواب
- اندوه
- طردشدن از مدرسه
- تحمل دردهای جسمانی مثل سردرد و شکم‌درد
ترومای کودکی چگونه در کودکان و بزرگ‌سالان تأثیر می‌گذارد؟
رویدادهای آسیب‌زا بر نحوه‌ی رشد مغز کودک اثر می‌گذارند که ممکن است عواقب مادام‌العمر جسمی، روانی و اجتماعی برای او داشته باشد.
وقتی کودکی با رویدادی آسیب‌زا مواجه می‌شود، ممکن است رشد جسمی‌اش مختل شود. اضطراب رشد دستگاه‌های عصبی مرکزی و ایمنی آن‌ها را مختل و استفاده‌ی کامل از توانایی‌ها را برای آن‌ها سخت‌تر می‌کند. به گزارش مطالعه‌ای که در ۲۰۱۵ در نشریه‌ی پزشکی پیشگیریامریکا منتشر شد، هرچه تجربه‌های ناگوار کودکان بیشتر باشد، خطر ابتلای آن‌ها به بیماری‌های مزمن در سنین بالاتر بیشتر می‌شود. در این مطالعه، به‌طورخاص اشاره شده که مواجهه با ترومای مکرر خطر ابتلا به بیماری‌های زیر را در کودکان افزایش می‌دهد:
- آسم
- بیماری کرونری قلبی
- دیابت
- سکته
در بررسی ۱۳۴ مقاله‌ی پژوهش‌بنیان در ۲۰۱۹، مشخص شد که روبه‌روشدن با تجربه‌های ناگوار در کودکی خطر ابتلا به بیماری گوناگون در بزرگ‌سالی (همچون بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های ریوی، بیماری‌های قلبی‌عروقی و سرطان) و نیز سطح درد را افزایش می‌دهد.
۲. تأثیرات تروما در سلامت روانی
ترومای کودکی در سلامتی روانی نیز اثر می‌گذارد. تأثیرات روان‌شناختی تجربه‌های آسیب‌زا شامل موارد زیر می‌شوند:
- مشکل در مهار خشم
- افسردگی
- پریشانی هیجانی
- سطح بالای اضطراب
- اختلال اضطراب پس از سانحه (پی‌تی‌اس‌دی)
- اختلالات روان‌پزشکی
ممکن است کودکانی که در معرض چند تروما قرار گرفته‌اند دچار گسستگی روانی شوند. گسستگی زمانی روی می‌دهد که کودکان ازلحاظ روانی خودشان را از این تجربه جدا می‌کنند. ممکن است تصور کنند خارج از بدنشان هستند و از جایی دیگر بدنشان را تماشا می‌کنند یا شاید خاطره‌ی این تجربه را فراموش کنند که به شکاف‌های حافظه منجر می‌شود. پژوهشی که در سایکیاتریک تایمز منتشر شده اشاره می‌کند که شیوع اقدام به خودکشی در بزرگ‌سالانی که در معرض تروماهایی مثل سوءاستفاده‌ی جسمی و جنسی و خشونت خانگی والدین در کودکی قرار داشته‌اند، به‌طرزی معنادار بالاتر است.
۳. تأثیرات در رابطه
رابطه‌ی کودک با مراقبانش (والدین، پدربزرگ و مادربزرگ یا سایر بزرگ‌سالان خویشاوند یا غیرخویشاوند) برای سلامت جسمی و هیجانی او حیاتی است. وابستگی کودکان به مراقبانشان در یادگیری اعتماد به دیگران، مدیریت هیجانات و تعامل مثبت با جهان اطرافشان به آن‌ها کمک می‌کند. وقتی کودک ترومایی را تجربه می‌کند، یاد می‌گیرد که نمی‌تواند به مراقبش اعتماد یا تکیه کند، احتمالاً باور خواهد کرد که جهان اطرافش محلی ترسناک است و مردم خطرناک‌اند. این درس برقراری رابطه را در کودکی و بزرگ‌سالی آن‌ها فوق‌العاده دشوار می‌کند. به‌علاوه، کودکانی که تروما را تجربه می‌کنند به احتمال زیاد با روابط عاشقانه در بزرگ‌سالی مشکل خواهند داشت. مطالعه‌ای در نشریه‌ی روانشناسی خانواده در ۲۰۱۷ نشان داد همسرانی که سابقه‌ی سوءاستفاده در کودکی دارند معمولاً ازدواج‌های چندان رضایت‌بخشی ندارند، حتی وقتی هنوز در مراحل اولیه‌ی ازدواج به سر می‌برند.
۴. سایر تأثیرات
- به‌آسانی تحریک می‌شوند و واکنش‌های شدیدتری نشان می‌دهند؛
- مرتکب رفتارهای پرخطر (همچون رانندگی با سرعت بالا یا رابطه‌ی جنسی ناامن) می‌شوند؛
- نمی‌توانند ازقبل برنامه‌ریزی کنند یا برای آینده آماده شوند؛
- خطر آسیب‌زدن به خود در این افراد افزایش می‌یابد؛
- نمی‌توانند تکانه‌های خود را مهار کنند؛
- عزت‌‌نفسشان پایین است و
- با استدلال یا حل مسئله مشکل دارند.
کودکانی که رویدادی آسیب‌زا را تجربه می‌کنند احتمالاً توانایی کمتری برای والدگری کودکان خود در بزرگ‌سالی دارند.
ترومای کودکی درمان‌نشده
وقتی ترومای کودکی بدون درمان رها می‌شود، موضوعات مربوط به آن اغلب حل نمی‌شوند و درنتیجه در بلندمدت احساس می‌شوند. درمان‌نشدن احتمال جلوگیری از برخی عواقب منفی مربوط به تروما، حتی در سطح زیست‌شناختی، را محدود می‌کند. برای مثال، پژوهشگران در مطالعه‌ای دریافتند که بیماران دچار ترومای کودکی درمان‌نشده مقاومت بیشتری به گلوکوکورتیکوئید نشان می‌دهند. مقاومت به گلوکوکورتیکوئید ارتباط زیادی با افسردگی دارد. این یافته‌ها حاکی از آن‌اند که فقدان درمان برای تروما ممکن است تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم در پیشرفت افسردگی داشته باشد.
چگونه به کودکانی که تروما را تجربه کرده‌اند کمک کنیم؟
حمایت اجتماعی کلید کاهش تأثیر تروما در کودکان است، تا جایی که خطر اقدام به خودکشی را در آن‌ها کاهش می‌دهد. در اینجا، برخی راه‌های حمایت از کودکان پس از رویدادی آزاردهنده را می‌بینید:
- به او کمک کنیم تا درک کند که مقصر نیست؛
- صادقانه به پرسش‌های او پاسخ دهیم؛
- به کودک اطمینان دهیم که هر کاری می‌کنیم تا او در امنیت بماند؛
- تا جای ممکن به روالی روزانه پایبند بمانیم و
- صبور باشیم چون سرعت بهبودی هر کودک با دیگری متفاوت است.
بسته به سن و نیازهای کودکان، ممکن است به خدماتی مثل درمان رفتاری‌شناختی، بازی‌درمانی یا خانواده‌درمانی ارجاع داده شوند. در برخی موارد، مثل وقتی اضطراب پس از سانحه تشخیص داده می‌شود، شاید دارو گزینه‌ی کمک به بهبود علائم کودک باشد.
چگونه از ترومای کودکی خودتان رها شوید؟
اگر در کودکی ترومایی را تجربه کرده‌اید و هنوز به‌طورکامل درمان نشده‌اید، با انجام‌دادن چند کار، بهتر می‌توانید با ترومای خود مقابله کنید. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- با افراد حمایتگری که در زندگی‌تان حضور دارند وقت بگذرانید؛
- برنامه‌ی مستمری برای خواب و تغذیه داشته باشید؛
- فعالیت جسمانی داشته باشید و
- از الکل و مواد مخدر بپرهیزید.
صحبت‌کردن با متخصص سلامت روان نیز در شروع درمان کمکتان می‌کند. گزینه‌های درمانی شامل درمان‌های مبتنی بر تروما همچون درمان پردازش شناختی (سی‌پی‌تی)، درمان رفتاری‌شناختی متمرکز بر تروما (تی‌اف ـ سی‌بی‌تی)، حساسیت‌زدایی ازطریق حرکت چشم و بازپردازش (ای‌ام‌دی‌آر)، درمان تعهد و پذیرش (ای‌سی‌تی) و غیره می‌شوند.
