روانشناسی
اختلال یادگیری چیست؟
اختلالات یادگیری گروهی از اختلالات عصبی‌رشدی هستند که ممکن است تا حد زیادی مانع فرد برای یادگیری چیزهای جدید شوند. درنتیجه شاید فرد دچار این اختلالات در زمان انجام‌دادن کارهایی مانند صحبت‌کردن، خواندن، نوشتن، توجه‌کردن، درک کردن اطلاعات، به‌خاطرسپردن، محاسبات ریاضی یا هماهنگ‌‌کردن حرکات دچار مشکل شود. در این مقاله، انواع این اختلالات، علل، نشانه‌ها و درمانشان را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله میخوانید
میزان شیوع اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری اغلب در سن بسیار کم شروع و در سال‌های مدرسه تشخیص داده می‌شوند. دلیل این مسئله تمرکز اصلی مدارس بر یادگیری عمیق است. طبق برآوردها، ۸ تا ۱۰درصد افراد زیر هجده سال در ایالات متحده‌ی آمریکا دچار انواع اختلالات یادگیری‌اند.
البته مشکل برخی از افراد تا زمانی که به دانشگاه نرفته‌اند یا شغل پیدا نکرده‌اند تشخیص داده نمی‌شود و مشکل برخی دیگر هم هیچ‌گاه تشخیص داده نمی‌شود و به زندگی خود ادامه می‌دهند بدون آنکه اصلاً بدانند چرا این‌قدر در مدرسه و دانشگاه، سر کار، روابط و فعالیت‌های روزمره‌ی خود مشکل دارند.
نکته‌ی مهمی که باید درک کنیم این است که افراد دچار اختلالات یادگیری معمولاً هوشی معمولی یا بیشتر از حالت معمول دارند و اغلب در زمینه‌هایی مانند علوم، ریاضی، هنر و سایر امور خلاقانه بسیار بااستعدادند. این افراد اغلب باهوش و زیرک‌اند، اما شاید بین توانایی نهفته‌ی آنها و مهارت‌هایی که انتظار می‌رود فردی در سن آنها داشته باشد، فاصله باشد.
با این‌همه، برخی از موفق‌ترین و تأثیرگذارترین افراد تاریخ دچار اختلالات یادگیری بوده‌اند، مانند:
- آلبرت انیشتین؛
- لئوناردو داوینچی؛
- توماس ادیسون؛
- وینستون چرچیل.
انواع اختلال یادگیری
۱. خوانش‌پریشی (دیسلِکسیا)
خوانش‌پریشی رایج‌ترین اختلال یادگیری است که ۸۰درصد از کل پرونده‌های اختلال یادگیری را به خود اختصاص می‌دهد. خوانش‌پریشی نوعی اختلال در پردازش زبانی است که مشخصه‌ی آن مشکل صحبت‌کردن، خواندن، نوشتن یا درک کلمات است. این اختلال ممکن است موجب کندی سرعت رشد دایره‌ی لغات فرد شود و مشکلاتی در زمینه‌ی دستورزبان، درک مطلب و سایر مهارت‌های زبانی برای او ایجاد کند.
۲. نوشتارپریشی (دیسگرافیا)
۲. نوشتارپریشی (دیسگرافیا)افراد دچار نوشتارپریشی برای روی کاغذ آوردن افکار خود با مشکل مواجه می‌شوند. این مشکل ممکن است در زمینه‌ی لغات، املا، دستورزبان، حافظه یا تفکر انتقادی باشد. مشخصه‌ی این مشکل دستخط بد است. ممکن است این فرد برای تعیین جای درست حروف، تشخیص فاصله‌ها و فضاها و برنامه‌ریزی حرکتی با مشکل روبهرو شود. نوشتارپریشی سبب می‌شود فکرکردن و نوشتن همزمان برای فرد دشوار شود.
۳. اختلال ریاضی (دیسکلکولیا)
این اختلال که گاهی «خوانش‌پریشی ریاضی» هم نامیده می‌شود، شامل اختلالات یادگیری مربوط به ریاضیات است مانند مشکل با اعداد، مفاهیم و استدلال. افراد دچار این اختلال برای شمردن پول، خواندن ساعت، گفتن ساعت، انجام محاسبات ریاضی، شناسایی الگوی اعداد و استفاده از فرمول‌های ریاضی به مشکل می‌خورند.
۴. اختلال پردازش شنوایی (اِی‌پی‌دی)
مبتلایان به این اختلال در پردازش صداها مشکل دارند، چون مغز آنها اطلاعات صوتی دریافتی از گوش را به‌درستی پردازش نمی‌کند. درنتیجه ممکن است این افراد ترتیب صداها در برخی از کلمات خاص را اشتباه متوجه شوند یا شاید نتوانند صداها را از هم تفکیک دهند و مثلاً صدای معلم را از صداهای پس‌زمینه در کلاس تشخیص دهند. همچنین شما می توانید با بهبود حافظه شنیداری خود یادگیری بهتری داشته باشید.
۵. اختلال در پردازش زبان (ال‌پی‌دی)
۵. اختلال در پردازش زبان (ال‌پی‌دی)این اختلال یکی از زیرمجموعه‌های اختلال پردازش شنوایی است. مشخصه‌ی این اختلال مشکل در پردازش زبان شفاهی است. ممکن است فرد دچار این اختلال در ایجاد ارتباط بین گروه‌های صوتی و کلمه، جمله و داستان تولیدشده با استفاده از آنها مشکل داشته باشد.
۶. اختلال‌های یادگیری غیرکلامی (ان‌وی‌ال‌دی)
مشخصه‌ی این اختلال‌ها مشکل در تفسیر نشانه‌های غیرکلامی مانند حالت چهره، زبان بدن، لحن صدا و سایر نشانه‌های غیرکلامی است.
۷. نقص حرکتی بینایی ادراکی بصری
کسانی که با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ممکن است در زمینه‌ی ایجاد هماهنگی بین دست و چشم و فعالیت‌های حرکتی خود دچار مشکل باشند. این افراد اغلب در زمان مطالعه خط را گم می‌کنند، زمانی که متنی را می‌خوانند یا می‌نویسند چشم‌های خود را به‌شکلی غیرطبیعی حرکت می‌دهند، حروف شبیه به هم را با هم اشتباه می‌گیرند، در مسیریابی محیط خود مشکل دارند و هنگام استفاده از چیزهایی مثل مداد، خودکار، مدادشمعی، چسب و قیچی با مشکل روبهرو می‌شوند.
نشانه‌های اختلالات یادگیری
نشانه‌های اختلالات یادگیریبرخی از نشانه‌های وجود اختلالات یادگیری عبارت‌اند از:
- ضعف حافظه؛
- مشکل تمرکز؛
- بازه‌ی توجه کوتاه؛
- مشکل در خواندن یا نوشتن؛
- ناتوانی در تشخیص صدا، حروف یا اعداد؛
- مشکل در خواندن کلمات با صدای بلند؛
- قراردادن اعداد یا حروف به ترتیبِ اشتباه؛
- مشکل در اعلام ساعت؛
- تشخیص‌ندادن راست و چپ؛
- تمایل به معکوس‌کردن حروف؛
- مشکل در درک کلمات و مفاهیم خاص؛
- قطع ارتباط بین کلمات و معنا (یعنی منظور دیگری دارد، اما چیز دیگری می‌گوید)؛
- مشکل در بیان افکار و احساسات؛
- هماهنگی ضعیف دست و چشم؛
- تأخیر در رشد گفتار؛
- بی‌نظمی؛
- مشکل در گوش‌دادن و پیروی از دستورالعمل‌ها؛
- ارائه‌ی پاسخ‌های نامناسب؛
- بی‌قراری و تکانشگری؛
- تمایل به برون‌ریزی احساسات؛
- مقاومت در برابر تغییر؛
- عملکرد ناسازگار روزانه یا هفتگی.
تمام بچه‌ها ممکن است در بازه‌ای از دوره‌ی تحصیل خود با یک یا چند مورد از موارد بالا مشکل داشته باشند، اما افراد دچار اختلالات یادگیری معمولاً مجموعه‌ای از این نشانه‌ها را در کنار هم دارند و هرچه بزرگ‌تر می‌شوند، این نشانه‌ها ماندگارتر می‌شوند.
بر اساس اعلام مؤسسهی ملی توسعه‌ی یادگیری، یکی از نشانه‌های اصلی این اختلال درماندگی است. مبتلایان به اختلالات یادگیری اغلب در یکی از زمینه‌ها فوق‌العاده‌اند، اما در بقیه‌ی حوزه‌ها عملکرد ضعیفی دارند و اغلب هم کاملاً از فاصله‌ی بین کارهایی که می‌توانند و نمی‌توانند انجام دهند اطلاع دارند.
مؤسسهی ملی توسعه‌ی یادگیری دریافت افرادی که دچار اختلال یادگیری هستند اغلب در برخی از موضوعات درسی یا حرفه‌ای ناموفق عمل می‌کنند و دست خودشان نیست و حتی اگر هم در این زمینه‌ها موفق شوند، نیازمند تلاشی بسیار زیاد و عظیم است. این تجربه احتمالاً برای این فرد سخت، گیج‌کننده، و ازبین‌برنده‌ی انگیزه است و اغلب سبب می‌شود این فرد احساس ناراحتی یا ناامیدی کند.
علل بروز اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری بر اثر وجود مشکلی در عملکرد عصبی در مغز فرد ایجاد می‌شود. این مشکلات ممکن است از قبل از زمان تولد، در زمان تولد یا در ابتدای دوران کودکی ایجاد شوند و برخی از عوامل ایجاد کننده‌ی آنها عبارت‌اند از:
- بیماری مادر در زمان بارداری.
- مشکلات ایجادشده در زمان زایمان که سبب مسدودشدن جریان اکسیژن به‌سمت مغز نوزاد شود.
- ژن‌های خاصی که فرد را بیشتر در معرض اختلالات یادگیری ژنتیکی قرار می‌دهند.
- آسیب‌دیدگی یا بیماری‌هایی مانند مننژیت در اوایل دوران کودکی.
- بیماری‌هایی مانند فلج مغزی و سندرم داون اغلب سبب ایجاد برخی از این اختلالات یادگیری می‌شوند.
البته مسئله‌ی مهمی که باید در نظر گرفت این است که اختلالات یادگیری نباید با مشکلات یادگیری ناشی از عوامل زیر اشتباه گرفته شوند:
- نقص بینایی، شنوایی، کلامی یا حرکتی؛
- ناتوانی ذهنی؛
- اختلالات عاطفی؛
- مشکلات اقتصادی، فرهنگی یا زیست‌محیطی.
تشخیص اختلالات یادگیری
پزشک متخصص می‌تواند اختلالات یادگیری را تشخیص دهد. فرایند تشخیص شاید شامل این موارد باشد:
آزمایش‌های آکادمیک: ممکن است این متخصص آزمون موفقیت استانداردی را انجام دهد که مواردی مانند خواندن، نوشتن، مهارت‌های محاسبه را در بر می‌گیرد و همچنین تست بهره‌ی هوشی (آی‌کیو) هم انجام دهد. در صورتی که شخص در تست بهره‌ی هوشی عملکرد خوبی داشته باشد اما امتیاز کمتری در آزمون موفقیت به دست بیاورد، معنی‌اش این است که شاید این فرد دچار اختلال یادگیری است.
بررسی عملکرد: ممکن است متخصص عملکردِ آکادمیک، حرفه‌ای، اجتماعی و رشدی شخص را بررسی و ارزیابی کند.
سوابق پزشکی: احتمالاً متخصص پرسش‌هایی درباره‌ی سوابق پزشکی خود شخص و خانواده‌اش هم بکند.
آزمون فیزیکی و عصبی: ممکن است متخصص یک آزمون فیزیکی و عصبی هم انجام دهد تا بقیه‌ی شرایط پزشکی مانند بیماری‌های مغزی، مشکلات سلامت روانی و اختلالات رشدی و هوشی را بررسی کند.
هریک از اختلالات یادگیری نشانه‌های متفاوتی دارد و تجربه‌ی هر فرد از این مشکل منحصربه‌فرد است، چون هر شخص می‌تواند این نشانه‌ها را با شدت و تکرار متفاوتی تجربه کند.
برخی از افراد فقط از یک اختلال یادگیری رنج می‌برند و این اختلال هم اثری شدید روی زندگی روزمره‌ی آنها ندارد. اما بقیه ممکن است از اختلالات یادگیری متنوعی رنج ببرند که با یکدیگر هم‌پوشانی داشته باشند و بدون کمک قادر به انجام کارهای خود نباشند.
درمان اختلالات یادگیری
درمان اختلالات یادگیریاختلالات یادگیری در تمام عمر همراه فرد خواهند بود و کاملاً اصلاح نمی‌شوند. بااین‌حال اگر این اختلالات به‌موقع تشخیص داده شوند و فرد درمان و پشتیبانی لازم را دریافت کند، می‌تواند در مدرسه، محل کار و جامعه‌ی خود موفق باشد.
جیم کوییک (انگلیسی: Jim Kwik) یک نویسنده و کارآفرین آمریکایی است. او بنیان‌گذار کوییک لرنینگ، یک پلتفرم یادگیری آنلاین است.
جیم کوییک هم در کتاب «بی‌حدومرز» بر این نکته تأکید می‌کند و می‌گوید: «جیم با محدودیت‌ها غریبه نیست. پس از آسیبی که در کودکی به سرش وارد شد، تمرکز، توجه و توانایی یادگیری‌اش دچار اختلال شدند. معلمی بی‌عاطفه به او اشاره کرده و گفته بود:
«پسری که مغزش درست کار نکنه، این‌طوریه.» جیم تمام عمرش را صرف یادگیریِ غلبه بر این ناتوانی و تبدیل این چالش‌ها به ابرقدرتِ یادگیری کرد. مغز همگی ما، کم یا زیاد، دچار مشکلاتی است. کتابِ بی‌حدومرز نسخه‌ای برای درمان مغزهای آسیب‌دیده، بازنویسیِ باورهای محدودکننده و به‌روزرسانی زندگی‌مان است. آموختن یادگیری صحیح ابرقدرتِ نهایی است؛ ابرقدرتی که تمام مهارت‌ها و توانایی‌های دیگر را ممکن می‌کند. آموزش این موضوع به شما هدف اصلی نگارش این کتاب است.»
در ادامه، اقدامات درمانی برای افراد دچار اختلالات یادگیری را مطرح کرده‌ایم.
۱. آموزش استثنائی
بچه‌هایی که از اختلالات یادگیری رنج می‌برند می‌توانند از آموزشِ معلم‌هایی که برای کار با آنها آموزش خاص دیده‌اند بهره ببرند. این معلم‌ها یک ارزیابی کلی از توانایی‌های کودک انجام می‌دهند و سپس به کودک کمک می‌کنند نقاط قوت خود را طوری تقویت کند که اختلالاتش را جبران کند.
۲. دارودرمانی
ممکن است برخی از افراد برای بهبود توانایی تمرکزکردن خود به دارو نیاز داشته باشند.
۳. روان‌درمانی
جلسات روان‌درمانی می‌تواند به افرادی که با اختلالات یادگیری روبهرو هستند کمک کند تا با مشکلات عاطفی و احساسی خود کنار بیایند و مهارت‌های تطابقی خود را گسترش دهند.
۴. گروه‌های حمایتی
مبتلایان به اختلالات یادگیری و همچنین والدین بچه‌های دچار اختلالات یادگیری می‌توانند از جلسات گروه‌های حمایتی استفاده کنند. این جلسات به آنها کمک می‌کند با افراد دیگری که تجربه‌ای مشابه دارند آشنا شوند. اختلالات یادگیری اغلب ممکن است به ایجاد تنش، سوءتفاهم و درگیری در بین اعضای خانواده منجر شود، به‌ویژه در خانواده‌هایی که این مشکل در آنها ارثی است.
سخن پایانی
هر انسانی قوت‌ها و ضعف‌هایی منحصربه‌فرد دارد. همه‌ی ما می‌توانیم بعضی کارها را به سادگی انجام دهیم، اما در حوزه‌های دیگر باید تلاش بیشتری کنیم.
مهم این است که بدانیم با وجودی که افراد مبتلا به اختلالات یادگیری با مشکلاتی برای یادگیری مواجه‌اند، به‌هیچ‌عنوان از بقیه کم‌ارزش‌تر نیستند. با استفاده از آموزش استثنائی، درمان، پشتیبانی، محبت و صبر می‌توان به آنها کمک کرد تا موفق شوند.
کتاب‌هایی که با خواندنشان اطلاعات مفیدی درباره‌ی یادگیری کسب می‌کنید
مطالعه یکی از روش‌های مفید و اثربخش برای بهبود کیفیت زندگی است، به‌ویژه وقتی کتاب‌های مناسب را برای مطالعه انتخاب کنیم. پیشنهاد می‌کنیم این سه کتاب عالی را که با موضوع یادگیری مرتبط‌اند، در فهرست مطالعه‌ی خود قرار دهید.
 |
 |
 |
بی حد و مرز |
منحنی خلاقیت |
تیزذهن بمانید |
