روانشناسی
۱۱ رهنمود برای پرورش عزت نفس کودکان
هفته‌ی گذشته پسرم آرون عضو تیم فوتبال مدرسه شد. من بی‌نهایت به او افتخار می‌کردم و نمی‌توانستم جلوی خودم را بگیرم و احساسم را ابراز نکنم. با خوشحالی فریاد می‌زدم:«آفرین پسر! تو بهترین هستی!» هر دو ذوق‌زده بودیم و به نظر می‌رسید همه چیز عالی است.
اولین‌باری نبود که فرزندانم تعریف و تمجید مرا می‌شنیدند. من هوادار پروپا قرص آنها، طرفدار شماره‌ی یک و مشوقی فوق‌العاده هستم. این روزها مرا می‌بینید که مثل نقل‌ونبات تعریف و تمجید پخش می‌کنم؛ چه زمانی که بچه‌هایم گیتار تمرین می‌کنند، چه موقعی که گل می‌زنند و چه زمانی که در شستن ظرف‌ها به من کمک می‌کنند.
منطق مادرانه این است که: اگر بچه کارش را خوب انجام دهد (یا دست‌کم از نظر من خوب باشد)، من هم کاری می‌کنم که به خودش افتخار کند. اسمش را هم تقویت عزت‌نفس گذاشته‌ایم. من که تا چندی پیش همین‌طور فکر می‌کردم. در این مقاله نکاتی درباره‌ی پرورش عزت‌نفس در کودکان مطرح می‌شود که شاید تا‌به‌حال به آنها توجه نکرده باشید.
آنچه در این مقاله میخوانید
عقب‌نشینی کنید
به گفته‌ی جیم تیلور، نویسنده‌ی کتاب «فرزندان شما می‌شنوند: ۹ پیامی که باید از شما بشنوند» اینطور که پیداست به‌جای اینکه بچه‌ها را بابت هر کاری که انجام می‌دهند، غرق در ستایش کنیم، راههای بهتری هم برای پرورش عزت‌نفس وجود دارد.
اولین کاری که باید انجام دهید این است که به آنها کمک کنید تا در این دنیا افراد کارآمدی باشند. اما برای انجام این کار، باید یاد بگیرید که عقب‌نشینی کنید و به فرزندتان اجازه دهید خطر کند، تصمیم بگیرد، مشکلات را حل کند و کاری را که شروع کرده است، ادامه دهد.
تحسین بیش از حدِ بچه‌ها، بیشتر از آنکه مفید باشد، مضر است
تیلور معتقد است که عزت‌نفس از احساس دوست‌داشته شدن، امنیت و کسب مهارت سرچشمه می‌گیرد. البته والدین اغلب فرزندان خود را با دو مورد اول بمباران می‌کنند، اما کسب مهارت یعنی خوب انجام دادنِ کارها، به زمان و تلاش نیاز دارد. او می‌گوید:«هر چقدر هم که بخواهیم، نمی‌توانیم با تعریف و تمجید، مهارت را در فرزندانمان پرورش دهیم.» در واقع، با تحسین بیش از حد بچه‌ها، بیشتر از اینکه مفید باشیم، به آنها آسیب می‌زنیم.
تیلور می‌گوید: «با این کار سطح توقع آنها را پایین می‌آوریم. اگر مدام به فرزندتان بگویید که او درحال‌حاضر کار فوق العاده‌ای انجام می‌دهد، این پیام را به او می‌رسانید که دیگر نیازی به تلاش بیشتر ندارد. درحالی‌که اعتمادبهنفس از طریق عمل کردن، تلاش کردن و شکست خوردن و دوباره تلاش کردن یا به عبارت دیگر از طریق تمرین کردن به دست می‌آید.»
سامانتا مک‌لئود که چهار پسر در سنین یک تا نُه سال دارد، معتقد است که تعریف و تمجید مداوم در واقع عزت‌نفس را از بین می‌برد. یا بچه‌ها کم‌کم به این نتیجه می‌رسند که کامل هستند یا تمام مدت تلاش می‌کنند که همیشه کامل باشند. برآورده کردن چنین معیاری ناممکن است.
به گفته‌ی او، تعریف و تمجید نادرست آنها را سردرگم می‌کند. «اگر پسرم هجی کردن کلمات را بلد نباشد و من به او بگویم که کارش فوق‌العاده است، او به این نتیجه می‌رسد که به غرایز خودش اعتماد نکند. از طرفی می‌آموزد که تعریف و تمجید دروغی بیش نیست.» علاوه‌بر این، تیلور اضافه می‌کند که اگر به فرزندتان بگویید که او بهترین، باهوش‌ترین یا بااستعدادترین است، او را در مسیری قرار می‌دهید که در آینده با دشواری‌هایی مواجه شود. شما فردی خودشیفته پرورش می‌دهید که فکر می‌کند خط‌خطی‌هایش آثار هنری باارزشی هستند، اما دیر یا زود متوجه می‌شود که آنقدرها هم عالی نیست.
اجازه دهید فرزندتان خطرپذیری‌های سالمی انجام دهد
ویکتوریا سوپیک، مدیرعامل شرکت کیدزاندکامپنی (Kids & Company) در تورنتو که خودش مادر هشت فرزند است، می‌گوید، برای شروع، تمرین کنید که وقتی فرزندتان خطرپذیری‌های سالمی انجام می‌دهد، کنار بایستید و از دور او را تماشا کنید. او می‌گوید:«برای اینکه بچه‌ها در این دنیا اعتمادبهنفس پیدا کنند، باید خطر کنند، انتخاب کنند و مسئولیت آنها را بپذیرند.» او والدین زیادی را می‌بیند که دائماً سعی می‌کنند، فرزندانشان را از شکست خوردن نجات دهند.
سوپیک به یاد می‌آورد که وقتی پسر دو ساله‌اش، فریزر، در یک مهمانی مجلل، پارچ بزرگ آب پرتقال را بلند می‌کرد، او داشت از آن طرف اتاق نگاهش می‌کرد. او می‌گوید:«پسرم می‌خواست آب پرتقال را داخل لیوان بریزد و من درحالی‌که نفس خودم را حبس کرده بودم، فقط همانجا ایستادم.» سوپیک به‌جای اینکه سعی کند پسرش را قبل از اینکه فرصتی برای امتحان کردن داشته باشد، نجات دهد، او را تماشا کرد که کل آب پرتقال را روی زمین ریخت. سپس بهترین بخش ماجرا فرا رسید: فریزر پیشخدمتی را پیدا کرد، از او دستمال کاغذی گرفت و خودش کثیف‌کاریش را تمیز کرد. سوپیک می‌گوید:«او مشکل خودش را حل کرد، درست همانطور که ما بزرگسالان موفق این کار را انجام می‌دهیم.»
اجازه دهید بچه‌ها انتخاب‌های خود را داشته باشند
سوپیک به این مطلب اشاره می‌کند که کودکان از دو سالگی می‌توانند عواقب تصمیمات خود را بپذیرند و می‌گوید، زمانی که انتخاب‌های متناسب با سنشان انجام می‌دهند، احساس قدرت بیشتری می‌کنند. او همیشه به فرزندانش اجازه می‌دهد که خودشان تصمیم بگیرند که در زمستان کت، کلاه و دستکش بپوشند یا نه. او می‌گوید:«وقتی تفاوت بین گرما و سرما را یاد می‌گرفتند، دیگر تصمیم به عهده‌ی خودشان بود. آنها باید بر بدن خود کنترل داشته باشند و مسئولیت انتخاب‌های خود را بپذیرند.»
اجازه دهید در کارهای خانه کمک کنند
تیلور می‌گوید، برای پرورش عزت‌نفس، بچه‌ها به فرصت‌هایی نیاز دارند تا شایستگی خود را نشان دهند و احساس کنند که مشارکتشان ارزشمند است. مثلاً حتی زمانی که نوپا هستند، در خانه از آنها بخواهید تا در آشپزی، چیدن میز و مرتب کردن تختخواب به شما کمک کنند.
آنها را تشویق کنید تا علایق خود را (به‌طورکامل) دنبال کنند
یکی دیگر از راههای مطمئن برای پرورش اعتمادبهنفس در کودکان، تشویق آنها به انجام کارهایی است که مورد علاقه‌شان است، سپس مطمئن شوید که کارشان را کامل به سرانجام می‌رسانند. مهم نیست چه کاری باشد، می‌تواند هر کاری باشد، از یک دور شنا کردن در استخر گرفته تا گذراندن مراحل بازی‌های ویدیویی. نکته‌ی مهم این است که آنها به کاری که شروع کرده‌اند، پایبند باشند تا در نهایت احساس موفقیت را تجربه کنند.
زمانی که کودکان با مشکلی مواجه می‌شوند یا شکست می‌خورند چه باید کرد
اگر عزت‌نفس فرزندتان با حذف شدن از تیم ژیمناستیک یا ناتوانی در حفظ جدول ضرب، پایین بیاید، چه باید کرد؟
اصلاً نگران نباشید
تیلور می‌گوید:«بسیاری از والدین برعکس فکر می‌کنند. آنها فکر می‌کنند که دشواری‌ها و شکست‌ها به عزت‌نفس فرزندانشان آسیب می‌زنند، اما در واقع این فرصتی طلایی برای کمک به تقویت آن است.»
عشق بدون قید و شرط خود را به فرزندتان ابراز کنید
به فرزندتان نشان دهید که حتی زمانی که شکست می‌خورد یا تصمیمات اشتباهی می‌گیرد، همچنان به او عشق می‌ورزید. سوپیک اشاره می‌کند که اگر تنها چیزی که درباره‌ی آن صحبت میکنید عملکردش باشد، او فکر می‌کند که شما فقط به‌خاطر کارنامه‌اش یا نقشی که در نمایش به دست آورده است، او را دوست خواهید داشت.
حواستان باشد که اهداف فرزندتان در دسترس باشند و با توانایی او همخوانی داشته باشند
این رهنمود به این معناست که اگر فرزندتان را تشویق کنید تا به لیگ محلی بپیوندد و احساس کند ستاره‌ی تیم است، بهتر از آن است که آخرین نفری باشد که در یک تیم رده بالاتر انتخاب می‌شود. مک‌لئود این درس را زمانی آموخت که پسرش، الکس، کلاس دوم بود.
الکس در روخوانی مشکل داشت و کم مانده بود که کاملاً ناامید شود تا اینکه مک‌لئود چند کتاب از مجموعه‌ی «خانه‌ی درختی جادویی» را به خانه آورد که کمی پایین‌تر از سطح آموزشی الکس بودند. او می‌گوید:«پسرم هر دو روز یک کتاب را تمام می‌کرد و آنقدر به خودش افتخار می‌کرد که بدون مشکل به سراغ خواندن مجموعه‌ای سطح بالاتر رفت.» بعد از آن، مادر و پسر درباره‌ی اینکه چگونه انتخاب الکس برای تمرین نتیجه داد، با هم صحبت کردند و او پشتکار فرزندش را ستود.
آنطور که شایسته است او را تحسین کنید
تیلور می‌گوید، اغلب از تعریف و تمجید استفاده‌ی نابجا می‌شود، اما زمانی که درست و به‌جا باشد، عامل ارزشمندی برای پرورش عزت‌نفس محسوب می‌شود. لورنا کراس، معلم سابق موسیقی، به یاد می‌آورد که از دانش‌آموزان گروه کُر خود خواست تا یک «پوشه‌ی غلوآمیز» پر از تعریف و تمجیدهایی که دریافت کرده بودند، برای خود بسازند.
هر بار که نام خودشان را در برنامه یا مقاله‌ی روزنامه‌ای می‌دیدند یا یادداشت تقدیر و تشکری دریافت می‌کردند، باید آن را داخل پوشه قرار می‌دادند. «هروقت بچه‌ها روز بدی داشتند، آن یادداشت‌های تحسین‌آمیز را بیرون می‌آوردند و تمام کارهای جالبی را که انجام داده بودند، مرور می‌کردند و به‌این‌ترتیب احساس بهتری نسبت به خودشان پیدا می‌کردند.» به گفته‌ی تیلور، این پوشه‌ی غلوآمیز بسیار تأثیرگذار است، زیرا به‌وضوح به بچه‌ها نشان می‌دهد که آنها خاص هستند و به آنها می‌آموزد که تمرین، ثمر‌بخش است.
سوپیک می‌گوید که باید تمام تمرکز این تعریف و تمجیدها بر تمرین و تلاش باشد. «فقط نگویید [چقدر عالی بازی کردی]. بگویید که چه کار فوق‌العاده‌ای کرد که توپ را به هم تیمیش پاس داد.» و به خاطر داشته باشید که تحسین غیرمستقیم، مانند ستاره چسباندن روی نمودارِ انجام دادن کارهای خانه، معجزه می‌کند.
نانسی بوتلهو، مادری است که کار خلاقانه‌تری انجام می‌دهد. او پیش دوستانش از افتخارات بچه‌هایش به خود می‌بالد و حواسش هست که به گوش آنها برسد. «به دوستانم می‌گویم که معلم گفته است که مارگارت چقدر مهربان است، یا اینکه دیدم بریجت چقدر سخت برای بستن بند کفش‌هایش تلاش می‌کرد. بچه‌ها از شنیدن این حرف‌ها خیلی ذوق‌زده می‌شوند. و از آنجا که این حرف‌ها ناخواسته به گوششان می‌رسد، باور می‌کنند که جدی می‌گویم و فقط سعی نمی‌کنم حالشان را خوب کنم.»
فهرست خودباوری شما
در اینجا به برخی از کارهایی اشاره شده است که بر اساس اظهارات انجمن سلامت روان کانادا می‌توانید برای پرورش فرزندانی با اعتماد به نفس (نه لوس) انجام دهید:
احساس خاص بودن: مهم است که به فرزندان خود کمک کنید تا استعدادها و ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را کشف کنند و برای نقاط قوت خود ارزش قائل باشند. اما به آنها بیاموزید که احساس خاص بودن به معنای بهتر بودن از دیگران نیست.
هدف‌گذاری: به فرزندان خود بیاموزید که برای رسیدن به هدف تلاش کنند و به دستاوردهای خود افتخار کنند. فرصت‌های موفقیت را برای آنها فراهم کنید.
دوباره و دوباره امتحان کن: فرزندان خود را تشویق کنید تا کارها را به روش خودشان امتحان کنند، با چالش‌ها روبرو شوند و روحیه‌ی خطرپذیری داشته باشند.
سخن پایانی
در این مقاله، مجموعه‌ای از بهترین نکات فرزندپروری را مطرح کردیم که متخصصان بر آنها تأکید می‌کنند. با درنظرگرفتن این نکات می‌توانید پدر یا مادر بهتری شوید و با صرف انرژی و زمان کمتری به نتیجه‌ی مطلوب برسید. یکی از روش‌های عالی برای تقویت مهارت فرزندپروری مطالعه‌ی کتاب‌های مفید در این زمینه است.
پیشنهاد می‌کنیم کتاب‌های «کتابی که آرزو میکنید والدینتان خوانده بودند» و «نیک‌سرشت» و «تربیت دخترانی رها از نگرانی» را بخوانید. برای اطلاع از موارد تکمیلی سایت Todaysparent را بررسی بفرمایید.
