“فرزندپروری مبتنی بر طرحواره” + ۱۳ راهکار جامع به همراه معرفی کتاب و ویدئو

فرزندپروری مبتنی بر طرحواره یعنی چه؟ وقتی به فرزندپروری فکر می‌کنید، احتمالاً اولین چیزی که به ذهنتان خطور می‌کند روزهایی سرشار از آرامش و عشق فراوان است. اما در واقعیت تربیت کودکان همیشه سخت بوده است و قرار هم نیست آسان شود. والدین چه شاغل باشند و چه نباشند، همیشه به کاری مشغول‌اند. رسیدگی به تکالیف فرزندان، کارهای خانه و وظایف شغلی زمان کمی را برای فکرکردن به خود باقی می‌گذارد. شاید به‌نظرتان عجیب باشد، اما روشی وجود دارد که به‌کمک آن می‌توانید از شتاب و عجله خود کم کنید و به همه‌ی کارهایتان برسید و در عین حال کمتر دچار استرس شوید. به خواندن این مقاله ادامه دهید تا بفهمید فرزندپروری ذهن‌آگاهانه چگونه کارساز است و چه تأثیری بر خانواده شما دارد.

فرزندپروری ذهن‌آگاهانه چیست؟

برای فرزندپروری ذهن‌آگاهانه لازم نیست مدیتیشن کنید، همیشه بی‌نقص باشید یا هیچ‌وقت از دست فرزندانتان کلافه نشوید. مثل انواع دیگر ذهن‌آگاهی این هم مهارتی است که تمرینش می‌کنید و به‌مرور در انجامش ماهرتر می‌شوید، بنابراین بحث درست و غلط مطرح نیست. فرزندپروری ذهن‌آگاهانه به‌معنای تلاش برای آگاهی، توجه و کنجکاوی در تعامل خود با فرزندان است و همچنین شامل گوش‌دادن، فکرکردن و انتخاب روشی است که هم برای والد و هم برای کودک مثبت باشد. وقتی به تمرین تربیت ذهن‌آگاهانه مشغول می‌‌شوید، زمانی را به آرام‌شدن اختصاص می‌دهید که باعث می‌شود کمتر با فرزندانتان رفتار نسنجیده و احساسی داشته باشید و درنتیجه به شما کمک می‌کند تا احساس آرامش و تسلط بر خود را دوباره به دست آورید. این رویکرد باعث می‌شود دیدگاهی متعادل داشته باشید و کمتر تحت‌تأثیر چالش‌های فرزندپروری دچار آشفتگی شوید. علاوه‌بر این، فضایی را برای شما ایجاد می‌کند تا با آرامش با احساسات منفی کنار بیایید و قدر شادی‌های کوچک و روزمره زندگی را بیشتر بدانید.

چرا ذهن‌آگاهی برای والدین اهمیت دارد؟

صرفاً گفتن اینکه فرزندپروری آسان نیست، حق مطلب را ادا نمی‌کند. فرزندپروری در بهترین حالت چالش‌برانگیز است و در بدترین حالت به‌شدت استرس‌زا و کلافه‌کننده. پدر و مادر شدن تغییری عظیم در زندگی فرد است. تجربیات زیادی نیستند که به این شکل بتوانند اولویت‌ها، روال زندگی روزمره، احساسات و سلامت شما را کاملاً تغییر دهند. می‌توانیم بگوییم که تقریباً هیچ‌کدام از ما واقعاً برای چنین تغییر بزرگی با پیامدهایی که به همراه دارد آماده نیستیم و اگر فکر می‌کردید «خب زندگی من همین‌ الان هم پر از مشغله است»، دوباره خوب فکر کنید. بچه‌ها از لحظه‌ای که به دنیا می‌آیند، مشغله‌ها و مسئولیت‌های فراوانی همراه خود می‌آورند. وقتی صاحب فرزند می‌شوید، مشغله همیشگی‌ای که قبلاً داشتید، به نوعی کلافگی طاقت‌فرسا تبدیل می‌شود. کودکان با جریانی بی‌پایان از نیازها وارد زندگی شما می‌شوند. بزرگ‌کردن بچه‌ها مثل نشانه‌گرفتن هدفی متحرک است و ازآنجایی‌که هیچ راهنمای مشخصی وجود ندارد که به شما بگوید دارید کارتان را درست انجام می‌دهید یا خیر، اغلب این تردید و ابهام را به‌ شکست تعبیر می‌کنید. در واقع حتی از شکست هم درد بیشتری دارد. این حرف اصلاً اغراق‌آمیز نیست. محققان در پژوهش‌های  مختلف به این نتیجه رسیده‌اند که انسان‌ها از تردید بیشتر از نتایج منفی، ازدست‌دادن یا حتی خود درد می‌ترسند. در یکی از همین آزمایش‌ها، شرکت‌کنندگانی که مطمئن نبودند شوک الکتریکی به آن‌ها وارد می‌شود یا خیر، بسیار مضطرب‌تر از کسانی بودند که مطمئن بودند قرار است شوک بگیرند. احساس بزرگ‌کردن فرزندان اغلب مثل همان احساس طولانی انتظار برای گرفتن شوک است. مغز ما تردید و ابهام را مانند خطر می‌بیند و به همین خاطر مطمئن‌نبودن درباره‌ی چیزی که قرار است اتفاق بیفتد، معمولاً استرس‌زاتر از انتظارکشیدن برای اتفاقی بد است. وقتی بدانیم اتفاقی سخت در راه است، می‌توانیم خود را برای آن آماده کنیم، اما وقتی مطمئن نیستیم، تنها کاری که از دستمان برمی‌آید این است که نگران باشیم و منتظر بمانیم.

بچه‌ها از راه‌های مختلفی باعث این احساس تردید می‌شوند. یکی از دلایلش این است که کودکان ذاتاً غیرقابل‌پیش‌بینی‌اند و ازآنجاکه والدین معمولاً قصد دارند هر خطر یا تهدید احتمالی را پیش‌بینی کنند، دائماً دچار اضطراب می‌شوند. علاوه‌بر این، هیچ راه دقیقی وجود ندارد که بفهمید نقش والدگری خودتان را درست انجام می‌دهید یا خیر. اگر بخواهیم صادق باشیم، شاید حتی تا سی‌ سال بعد هم متوجه این موضوع نشوید. والدین به‌جای تسلیم‌شدن در برابر استرس مداوم، می‌توانند مسئولیت تنها چیزی که در کنترلشان است، یعنی لحظه‌ی حال، را به عهده بگیرند. تصمیم جدی برای رهایی از اضطراب و تمرکز بر چیزی که در حال حاضر رخ می‌دهد مزایای قابل‌توجهی دارد که در ادامه آن‌ها را نام برده‌ایم.

مزایای فرزندپروری ذهن‌آگاهانه

• کاهش احساس خشم و استرس و اضطراب؛
• کمک به غیرفعال‌شدن واکنش جنگ یا گریز؛
• افزایش احساس آرامش و تسلط بر احساسات؛
• جلوگیری از تخلیه انرژی احساسی؛
• تقویت کیفیت ارتباط با فرزندان؛
• پیشرفت در خودکنترلی و انعطاف‌پذیری عاطفی؛
• نشان‌دادن روش‌های سالم مقابله با استرس به کودکان؛
• ایجاد اعتماد به خود و اعتماد به رابطه‌ی والدفرزند؛
• پرورش تعاملات مثبت و صمیمانه با فرزندان.

۵ مهارت فرزندپروری مثبت

فرزندپروری مثبت روشی برای تربیت فرزندان بر پایه‌ی احترام متقابل، عشق و انتظارات واضح است. در این روش تأکید زیادی بر والدین پاسخگو (و نه منفعل) می‌شود که به‌معنی پاسخگویی سنجیده به نیازها و رفتارهای کودک به‌جای واکنش احساسی یا تکانشی است. در واقع این رویکرد به‌خوبی با روش‌های ذهن‌آگاهی و فرزندپروری آگاهانه در یک راستا قرار می‌گیرد.

فلیپا پری در کتاب «کتابی که آرزو می‌‌‌‌کنید والدینتان خوانده بودند»، نوشته است: «چیزی که واقعاً اهمیت دارد این است که با فرزندتان راحت باشید و باعث شوید آن‌‌‌‌ها احساس امنیت کنند و احساس کنند می‌خواهید کنارشان باشید. کلماتی که استفاده می‌‌‌‌کنیم بخش کوچکی از این کارند. بخش بزرگ‌‌‌‌تر صمیمیت ما، لمس، حسن‌‌‌‌نیت و احترامی است که به آن‌‌‌‌ها نشان می‌‌‌‌دهیم: احترام به احساسات آن‌ها، فردیت و نظرات و تفسیرشان از دنیای خودشان. به‌عبارت‌دیگر، ما باید عشقی را که به آن‌‌‌‌ها داریم در زمان بیداری‌شان به آن‌‌‌‌ها نشان دهیم، نه‌فقط وقتی هنگام خواب زیبا هستند.»

۱. محیط امن و مهیج

هرچه محیط آموزشی‌ای که برای کودک ایجاد کرده‌اید جذاب‌تر باشد، کمتر مجبور به نه گفتن می‌شوید. طوری خانه‌تان را بچینید که برای کودکان راحت و دنج باشد. می‌توانید تنقلات را در قفسه‌ای قرار دهید که دستشان به‌راحتی به آن برسد یا اسباب‌بازی‌ها را در جعبه‌های شفاف نگهداری کنید تا بتوانند به‌آسانی چیزی را که می‌خواهند پیدا کنند. حمایت از فرزندانتان برای مستقل‌شدن بخش مهمی از رشد آن‌هاست.

۲. محیط آموزشی مثبت

بچه‌ها ذاتاً عاشق یادگیری هستند و معمولاً به مراقبشان به‌چشم بهترین معلم نگاه می‌کنند. وقتی هیجان‌زده برای پرسیدن به‌سمت شما می‌آیند، اشتیاقشان به یادگیری را به شما نشان می‌دهند. پس شما هم باحوصله و هیجان به سؤالاتشان پاسخ دهید. احتمالاً سؤالشان برای شما پیش‌پاافتاده است، اما برای کودکان همه‌چیز تازگی دارد.

۳. برقراری قاطعانه‌ی نظم و انضباط

فرزندپروری مثبت به این معنا نیست که به فرزندانتان اجازه دهید هر کاری که دلشان خواست انجام دهند، بلکه به‌معنای تعیین قوانین و محدودیت‌های روشنی است که آنها بتوانند درک کنند. حفظ ثبات در رفتار با کودکان اهمیت زیادی دارد. این ثبات به آنها کمک می‌کند تا دنیای خود را درک کنند و با ابهام کمتری روبه‌رو شوند. همچنین به آن‌ها نشان می‌دهد که محیط اطرافشان قابل‌پیش‌بینی و امن است.

۴. انتظارات واقع‌بینانه

ما والدین انتظار این را داریم که فرزندانمان گاهی اشتباه کنند و در این شرایط هم حاضریم آن‌ها را دوست داشته باشیم. بااین‌حال معمولاً به‌اندازه‌ای که با آن‌ها مهربانیم با خودمان نیستیم. شما از فرزندانتان انتظارات زیادی دارید و اگر این انتظارات را برآورده نکنند، باز هم درکشان می‌کنید. اما به همان اندازه مهم است که با خودتان هم مهربان باشید. طبیعتاً همه‌ی روزها عالی یا حتی خوب پیش نمی‌روند، ولی شما همیشه این حق انتخاب را دارید که چطور لحظه‌ی حال را مدیریت کنید.

۵. مراقبت از خود

ذهن‌آگاهی و در واقع هر نوع فعالیت مربوط به درون‌نگری زمانی که نیازهای اساسی شما برآورده شود، بسیار آسان‌تر است. منظور از آموزش فرزندپروری مثبت به این معنا نیست که باید همه‌چیزتان را فدا کنید. در واقع این روش فقط در صورتی نتیجه می‌دهد که در حالتی متعادل، بتوانید یک‌ لحظه متوقف شوید و بهترین گزینه را انتخاب کنید. احتمالاً اگر گرسنه، خسته، تشنه یا خالی از انرژی عاطفی باشیم، نمی‌توانیم بهترین عملکرد را داشته باشیم. مراقبت از خود، مخصوصاً وقتی فرزند کم‌سن‌وسال دارید، سخت‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد، اما درون‌نگری را بسیار آسان‌تر می‌کند. سلامت روان ما ارتباط نزدیکی با سلامت جسمانی‌مان دارد و نادیده‌گرفتن یکی از آن‌ها اغلب منجر به مختل‌شدن دیگری می‌شود. نیازی نیست که مراقبت از خود همیشه بی‌نقص باشد.

چطور هنگام رفتار با بچه‌ها ذهن‌آگاه باشیم؟

احتمالاً شما هم مثل خیلی از والدین می‌گویید «همه این‌ها خوب به نظر می‌رسند، اما من واقعاً چطور باید آرامش خودم را حفظ کنم و در برابر فرزندانم ذهن‌آگاه باشم؟». قبل از اینکه درگیر این کار شوید، باید حداقل تا حدی باور کنید که استرس، عصبانیت و خستگی مداوم برای بارآوردن کودکان شاد ضروری نیستند. موقعیتی را تصور کنید که در حال آماده‌کردن بچه‌ها برای رفتن به مدرسه‌اید. در حالت خواب‌وبیدار قرار دارید، بچه‌ها گرسنه‌اند، فقط سه تا جوراب پیدا می‌کنید و به‌زودی از کوره درمی‌روید. متأسفانه این روال شروع عجولانه صبح ممکن است به عادت تبدیل شود، اما خوشبختانه عادات را می‌توان از بین برد یا حتی بهتر، آنها را می‌توان با عادت‌هایی جایگزین کرد که برای شما و خانواده‌‌تان مفیدترند. شاید بپرسید چطور عادت‌ها را از بین ببریم. خب ما با شناسایی دقیق رفتاری که می‌خواهیم تغییر دهیم، آگاهی به زمان وقوع آن رفتار و تعهد به بروز رفتاری متفاوت شروع می‌کنیم. اگر از اینکه هر روز صبح خود را کلافه شروع کنید خسته‌اید، کمی وقت بگذارید و به این فکر کنید که چه چیزی می‌تواند بزرگ‌ترین تغییر را در روز شما ایجاد کند. وقتی متعهد به ایجاد تغییر می‌شوید، وجود راهکارهای دیگر برای انتخاب توجهتان را جلب می‌کند. روش‌های مختلفی که برای شروع بهتر صبحتان وجود دارند:

• لباس‌های مدرسه را از شب قبل آماده کنید؛
• سی دقیقه زودتر بیدار شوید تا مقداری زمان برای خودتان داشته باشید؛
• به‌خاطر به‌موقع آماده‌شدن به بچه‌ها پاداش بدهید؛
• گاهی خودتان در تخت بمانید و از همسرتان درخواست کنید بچه‌ها را آماده کند؛
• به بچه‌ها آب بپاشید تا هم‌ بیدار شوند و هم دوش گرفته باشند!
• خانه‌تان را به نزدیک مدرسه منتقل کنید!
• به راننده اتوبوس رشوه بدهید تا بچه‌ها را برایتان آماده کند!

با اینکه اصلاً کار راحتی نیست، تمرکز و توجه کامل به فرزندتان واقعاً می‌تواند مفید باشد. بچه‌ها اصلاً از نادیده‌گرفته‌شدن خوششان نمی‌آید. کودکان خردسال ذاتاً تمایل دارند توجه شما را به خود جلب کنند و در واقع برای بقای خودشان به توجه شما متکی هستند. دفعه‌ی بعد که متوجه شدید توجهتان بین فرزندان و بقیه‌ی مسئولیت‌ها تقسیم شده است، با یک ‌نفس عمیق شروع کنید. بعد کاری را که انجام می‌دهید متوقف کنید و ببینید فرزندتان به چه چیزی نیاز دارد. شاید انجام همیشگی این کار سخت باشد و  شاید احساس کنید خیلی از کارهایتان عقب می‌افتید، اما در واقعیت چند دقیقه توجه کامل شما تأثیر بسیار بیشتری بر رفتار فرزندتان دارد تا زمانی که چندین کار را هم‌زمان انجام می‌دهید.

در کتاب «کتابی که آرزو می‌‌‌‌کنید والدینتان خوانده بودند»، می‌خوانیم: «انکارِ احساسات فرزندتان می‌‌‌‌تواند شروعِ دور‌‌‌‌شدن او از آن شخصیتی باشد که شما می‌‌‌‌خواهید رابطه‌ای عاشقانه و مادام‌العمر با او داشته باشید؛ شخصی که شادبودنش واقعاً برایتان اهمیت دارد. تغییردادنِ واکنشتان ممکن است احساسی غیرعادی داشته باشد، اما همه‌ی ما وقتی احساسمان پذیرفته شود و سرزنش نشویم، احساس بهتری داریم و کودکان نیز از این قاعده مستثنا نیستند. درک کنید که فرزندتان فقط سعی می‌‌‌‌کند احساسی را که دارد به شما بگوید و از صحبت درباره‌ی احساساتش به‌‌‌‌عنوان فرصتی برای ارتباط با او استفاده کنید، نه دور‌‌‌‌کردن او از خودتان.»

فرزندپروری ذهن‌آگاهانه برای کودکان دچار اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)

فرزندپروری ذهن‌آگاهانه برای تمام خانواده‌ها مفید است، اما بیشتر از همه کمک‌حال کسانی است که کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه دارند. تربیت این کودکان ممکن است کل خانواده را تحت‌فشار قرار دهد. والدین اغلب با گوش‌به‌زنگ‌بودن بیش از حد برای مدیریت محرک‌ها و رفتار فرزندشان با این مسئله مقابله می‌کنند. هرچه بیشتر استرس داشته باشید، رسیدگی به مسائل سخت‌تر است. بعد روی این تمرکز می‌کنید که اوضاع چگونه باید باشد، نه اینکه الان واقعاً وضعیت چطور است و طبیعتاً این کار باعث آزار و کلافگی بیشتر شما می‌شود. حتی وقتی که همه‌چیز خوب پیش می‌رود، سروکله‌زدن با بچه‌ها کار سختی است و سروکله‌زدن با کودکان دچار این عارضه سخت‌تر هم هست. بااین‌حال تربیت‌‌کردن این بچه‌ها ممکن است تجربه‌ای واقعاً رضایت‌بخش و خاص برای شما باشد. این کودکان به‌شدت خلاق و حساس‌اند و نگاه منحصربه‌فردی به دنیا دارند. اگر بیش از حد درگیر ناراحتی‌های خود شوید، ممکن است آن لحظات آرام و خوشایند را از دست بدهید. اگر کودک شما مشکل مهار احساسات دارد، آموزش ذهن‌آگاهی احتمالاً بهترین کاری است که می‌توانید در حقش انجام دهید. والدین خیلی از ما در مهار استرس چندان ماهر نبودند و ممکن است برای دوری از روش‌های غلط آن‌ها انرژی زیادی صرف کرده باشیم. با نشان‌دادن راه‌های سالم مواجهه با ناراحتی و استرس، هم می‌توانیم به کودکانمان کمک کنیم و هم مراقب سلامت روان خودمان باشیم.

نکات مهم فرزندپروری ذهن‌آگاهانه

چقدر خوب می‌شد اگر فرزندپروری ذهن‌آگاهانه به‌سرعت تمام چالش‌های خانوادگی را حل می‌کرد. بااین‌حال واقعیت این است که همچنان روزهایی خواهند آمد که احساس ناراحتی کنید، البته کمتر از قبل. فرزندپروری همیشه سختی‌های خودش را خواهد داشت، اما شما می‌توانید طرز نگاه و رویارویی با این چالش‌ها را تغییر دهید. وقتی شروع به استفاده از ذهن‌آگاهی در فرزندپروری می‌کنید (و یادتان نرود که همیشه نیازمند تمرین است) متوجه می‌شوید که از خود و کودکتان کمتر ایراد می‌گیرید و صبورتر شده‌اید. شاید راه جدیدی برای کنارآمدن با شرایط استرس‌زا پیدا کنید یا شاید هم همه‌چیز از بیرون یکسان به نظر برسد و شما از درون تغییر ‌کنید. مثلاً با خودتان مهربان‌تر شوید، صبرتان بیشتر شود، با شرایط سخت بی‌طرفانه مواجه شوید و همچنین احساسات خود را بهتر درک ‌کنید. تا زمانی که به کاوش افکار و احساساتتان مشتاق هستید، خیالتان راحت باشد که فرزندپروری ذهن‌آگاهانه را درست انجام می‌دهید.

جمع‌بندی

در این مقاله به فرزندپروری ذهن‌آگاهانه پرداختیم، تکنیکی که روی آگاهی و توجه در فرزندپروری تأکید زیادی دارد و ضمن اشاره به چالش‌های ذاتی تربیت فرزند، گفتیم که فرزندپروری ذهن‌آگاهانه چطور سبب کاهش استرس، تقویت آرامش و بهبود روابط والدفرزند می‌شود. همچنین راجع به پنج مهارت مهم فرزندپروری مثبت توضیح دادیم و گفتیم فرزندپروری ذهن‌آگاهانه بیشتر از هرکس می‌تواند کمک‌حال والدینی باشند که کودکشان دچار اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه است. در دنیای مدرن امروز با این میزان از پیچیدگی و سرعت، بسیاری از والدین دچار تحریک‌پذیری و حساسیت بیش از حدند. فرزندپروری ذهن‌آگاهانه با تشویق والدین به آرامش، آگاهی بیشتر به احساسات و تعامل عاقلانه‌تر با فرزندانشان راه‌حل ارزشمندی برای این چالش ارائه می‌دهد. این رویکرد نه‌تنها اضطراب والدین را کاهش می‌دهد، بلکه به کودکان هم کمک چشمگیری می‌کند. پس با اشتراک‌گذاری این مقاله با والدینی که می‌شناسید، به آن‌ها برای ایجاد محیط خانوادگی همدلانه و آرام کمک کنید. همچنین می‌توانید خواندن این کتاب‌های مفید را نیز به ایشان پیشنهاد کنید.

مترجم: سید امیراحسان سجادی

کتابی که آرزو می‌کنید والدینتان خوانده بودند	تربیت دخترانی رها از نگرانی	طرز فکر

منابع

کتاب «کتابی که آرزو می‌‌‌‌کنید والدینتان خوانده بودند»