دسته‌بندی نشده
چگونه به فرزند مبتلا به ADHD خود کمک کنیم: راهنمای کامل فرزندپروری موفق
زندگی با یک کودک یا نوجوان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) می‌تواند خسته‌کننده و حتی طاقت‌فرسا باشد. اما شما به عنوان والدین می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا بر چالش‌های روزمره غلبه کند، انرژی خود را در مسیرهای مثبت به کار گیرد و آرامش بیشتری را به خانواده هدیه دهد. هرچه زودتر به موانع پیش روی فرزندتان رسیدگی کنید و حمایت مستمرتری از او داشته باشید، شانس موفقیت او در زندگی بیشتر خواهد بود.
کودکان مبتلا به ADHD معمولاً در عملکرد اجرایی دچار نقص هستند: یعنی توانایی فکر کردن و برنامه‌ریزی، سازماندهی، کنترل تکانه‌ها و به پایان رساندن وظایف. این بدان معناست که شما باید نقش مدیر اجرایی را بر عهده بگیرید و تا زمانی که فرزندتان به تدریج مهارت‌های اجرایی خود را کسب می‌کند، راهنمایی‌های بیشتری ارائه دهید.
اگرچه علائم ADHD می‌تواند بسیار کلافه‌کننده باشد، مهم است به یاد داشته باشید کودکی که شما را نادیده می‌گیرد، آزار می‌دهد یا خجالت‌زده می‌کند، عمداً این کار را انجام نمی‌دهد. کودکان مبتلا به ADHD واقعاً می‌خواهند آرام بنشینند؛ می‌خواهند اتاقشان مرتب و منظم باشد؛ می‌خواهند تمام خواسته‌های والدینشان را انجام دهند—اما نمی‌دانند چطور باید این کارها را به سرانجام برسانند.
اگر در نظر داشته باشید که داشتن ADHD برای فرزندتان نیز به همان اندازه ناامیدکننده است، پاسخگویی به شیوه‌ای مثبت و حمایتی برایتان بسیار آسان‌تر خواهد شد. با صبر، شفقت و حمایت فراوان، می‌توانید ADHD دوران کودکی را مدیریت کرده و همزمان از یک خانه باثبات و شاد لذت ببرید.
آنچه در این مقاله میخوانید
تأثیر ADHD بر خانواده شما
پیش از آنکه بتوانید با موفقیت یک کودک مبتلا به ADHD را تربیت کنید، درک تأثیر علائم فرزندتان بر کل خانواده ضروری است. کودکان مبتلا به ADHD مجموعه‌ای از رفتارها را از خود نشان می‌دهند که می‌تواند زندگی خانوادگی را مختل کند. آن‌ها اغلب دستورالعمل‌های والدین را «نمی‌شنوند»، بنابراین از آن‌ها اطاعت نمی‌کنند. آن‌ها نامنظم و به راحتی حواس‌پرت هستند و باعث می‌شوند سایر اعضای خانواده منتظر بمانند. یا پروژه‌هایی را شروع می‌کنند و فراموش می‌کنند آن‌ها را تمام کنند—چه برسد به اینکه بعد از خودشان تمیزکاری کنند. کودکانی که مشکل کنترل تکانه دارند، اغلب صحبت‌ها را قطع می‌کنند، در زمان‌های نامناسب توجه می‌طلبند و قبل از فکر کردن حرف می‌زنند و حرف‌های بی‌ملاحظه یا شرم‌آور به زبان می‌آورند. خواباندن آن‌ها نیز اغلب دشوار است. کودکان بیش‌فعال ممکن است در خانه بدوند و حتی خود را در معرض خطر فیزیکی قرار دهند.
به دلیل این رفتارها، خواهر و برادرهای کودکان مبتلا به ADHD با چالش‌های متعددی روبرو می‌شوند. نیازهای آن‌ها اغلب کمتر از نیازهای کودک مبتلا به ADHD مورد توجه قرار می‌گیرد. ممکن است هنگام اشتباه با تندی بیشتری سرزنش شوند و موفقیت‌هایشان کمتر جشن گرفته شود یا بدیهی تلقی گردد. آن‌ها ممکن است به عنوان دستیار والدین به کار گرفته شوند—و اگر خواهر یا برادر مبتلا به ADHD تحت نظارت آن‌ها بدرفتاری کند، سرزنش شوند. در نتیجه، ممکن است عشق خواهر و برادرها به فرزند مبتلا به ADHD با حسادت و رنجش آمیخته شود.
مسئولیت نظارت بر یک کودک مبتلا به ADHD می‌تواند از نظر جسمی و روحی خسته‌کننده باشد. ناتوانی فرزندتان در «گوش دادن» می‌تواند به ناامیدی و آن ناامیدی به خشم منجر شود—و پس از آن احساس گناه به خاطر عصبانیت از فرزندتان به سراغتان بیاید. رفتار فرزندتان می‌تواند شما را مضطرب و پراسترس کند. اگر تفاوت اساسی بین شخصیت شما و شخصیت فرزندتان با ADHD وجود داشته باشد، پذیرش رفتار او می‌تواند به ویژه دشوار باشد.
برای رویارویی با چالش‌های بزرگ کردن یک کودک مبتلا به ADHD، باید در ترکیبی از شفقت و ثبات مهارت پیدا کنید. زندگی در خانه‌ای که هم عشق و هم ساختار را فراهم می‌کند، بهترین چیز برای یک کودک یا نوجوانی است که در حال یادگیری مدیریت ADHD است.
نکته ۱: خودتان مثبت و سلامت بمانید
شما به عنوان والدین، زمینه را برای سلامت عاطفی و جسمی فرزندتان فراهم می‌کنید. شما بر بسیاری از عواملی که می‌توانند به طور مثبت بر علائم اختلال فرزندتان تأثیر بگذارند، کنترل دارید.
- نگرش مثبت خود را حفظ کنید: بهترین سرمایه‌های شما برای کمک به فرزندتان در رویارویی با چالش‌های ADHD، نگرش مثبت و عقل سلیم شماست. وقتی آرام و متمرکز هستید، به احتمال زیاد می‌توانید با فرزندتان ارتباط برقرار کنید و به او نیز کمک کنید تا آرام و متمرکز باشد.
- دیدگاه درستی داشته باشید: به یاد داشته باشید که رفتار فرزندتان به یک اختلال مرتبط است. در اکثر مواقع عمدی نیست. حس شوخ‌طبعی خود را حفظ کنید. چیزی که امروز شرم‌آور است، شاید ده سال دیگر به یک داستان خانوادگی خنده‌دار تبدیل شود.
- سخت نگیرید و آماده مصالحه باشید: وقتی فرزندتان دو کار دیگر و تکالیف روزانه‌اش را انجام داده، یک کار انجام‌نشده چندان مهم نیست. اگر کمال‌گرا باشید، نه تنها دائماً ناراضی خواهید بود، بلکه انتظارات غیرممکنی برای فرزندتان با ADHD ایجاد خواهید کرد.
- به فرزندتان ایمان داشته باشید: لیستی از تمام ویژگی‌های مثبت، باارزش و منحصربه‌فرد فرزندتان تهیه کنید. اعتماد داشته باشید که فرزند شما می‌تواند یاد بگیرد، تغییر کند، بالغ شود و موفق شود. این اعتماد را هر روز هنگام مسواک زدن یا درست کردن قهوه‌تان به خود یادآوری کنید.
از خودتان مراقبت کنید
به عنوان الگوی فرزندتان و مهم‌ترین منبع قدرت او، حیاتی است که خودتان زندگی سالمی داشته باشید. اگر بیش از حد خسته شده‌اید یا صبرتان تمام شده، این خطر وجود دارد که ساختار و حمایتی را که با دقت برای فرزندتان ایجاد کرده‌اید، از دست بدهید.
- حمایت بجویید: یکی از مهم‌ترین چیزهایی که در تربیت کودک مبتلا به ADHD باید به خاطر بسپارید این است که مجبور نیستید این کار را به تنهایی انجام دهید. با پزشکان، درمانگران و معلمان فرزندتان صحبت کنید. به یک گروه حمایتی سازمان‌یافته برای والدین کودکان مبتلا به ADHD بپیوندید.
- به خودتان استراحت دهید: دوستان و خانواده ممکن است با مهربانی پیشنهاد پرستاری از کودک را بدهند، اما شما شاید از تنها گذاشتن فرزندتان یا سپردن او به داوطلب احساس گناه کنید. دفعه بعد، پیشنهادشان را بپذیرید و صادقانه در مورد بهترین روش برخورد با فرزندتان صحبت کنید.
- مراقب خودتان باشید: درست غذا بخورید، ورزش کنید و راه‌هایی برای کاهش استرس بیابید، چه این راه گرفتن یک دوش شبانه باشد و چه مدیتیشن صبحگاهی. اگر بیمار شدید، آن را بپذیرید و کمک بگیرید.
نکته ۲: ساختار ایجاد کنید و به آن پایبند باشید
کودکان مبتلا به ADHD زمانی که وظایف در الگوهای قابل پیش‌بینی و در مکان‌های قابل پیش‌بینی رخ می‌دهند، احتمال موفقیت بیشتری در انجام آن‌ها دارند. وظیفه شما ایجاد و حفظ ساختار در خانه است تا فرزندتان بداند چه انتظاری باید داشته باشد و از او چه انتظاری می‌رود.
نکاتی برای کمک به تمرکز و سازماندهی کودک
- یک روتین را دنبال کنید: تعیین زمان و مکان برای همه چیز اهمیت دارد تا به کودک مبتلا به ADHD کمک کنید انتظارات را درک کرده و برآورده سازد. آداب ساده و قابل پیش‌بینی برای وعده‌های غذایی، تکالیف، بازی و خواب تعیین کنید. از فرزندتان بخواهید لباس‌های فردایش را قبل از خواب آماده کند و مطمئن شوید هر چیزی که برای بردن به مدرسه نیاز دارد، در یک مکان مشخص و آماده برداشتن است.
- از ساعت و تایمر استفاده کنید: ساعت‌هایی را در سراسر خانه، به ویژه یک ساعت بزرگ در اتاق خواب فرزندتان، قرار دهید. زمان کافی برای کارهایی که فرزندتان باید انجام دهد، مانند تکالیف یا آماده شدن در صبح، در نظر بگیرید. از تایمر برای تکالیف یا زمان‌های انتقالی (مثلاً بین پایان بازی و آماده شدن برای خواب) استفاده کنید.
- برنامه فرزندتان را ساده کنید: اجتناب از زمان بیکاری خوب است، اما یک کودک مبتلا به ADHD اگر فعالیت‌های بعد از مدرسه زیادی داشته باشد، ممکن است حواس‌پرت‌تر و بی‌قرارتر شود. شاید لازم باشد بر اساس توانایی‌های فردی کودک و نیازهای فعالیت‌های خاص، تعهدات بعد از مدرسه او را تنظیم کنید.
- یک مکان آرام ایجاد کنید: مطمئن شوید فرزندتان یک فضای آرام و خصوصی برای خودش دارد. یک بالکن یا اتاق خواب مکان مناسبی است، به شرطی که همان مکانی نباشد که برای تنبیه (Time-out) به آنجا می‌رود.
- برای نظم و ترتیب تلاش کنید: خانه‌تان را به شیوه‌ای منظم بچینید. اطمینان حاصل کنید که فرزندتان می‌داند هر چیزی جای خودش را دارد. تا حد امکان با نظم و سازماندهی خودتان الگو باشید.
نکته ۳: خواب و فعالیت بدنی را تشویق کنید
کودکان مبتلا به ADHD اغلب انرژی زیادی برای سوزاندن دارند. ورزش‌های سازمان‌یافته و سایر فعالیت‌های بدنی می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا انرژی خود را به روش‌های سالم تخلیه کرده و توجه خود را بر حرکات و مهارت‌های خاص متمرکز کنند. فواید فعالیت بدنی بی‌پایان است: تمرکز را بهبود می‌بخشد، افسردگی و اضطراب را کاهش می‌دهد و رشد مغز را تقویت می‌کند. اما مهم‌تر از همه برای کودکان با نقص توجه این است که ورزش منجر به خواب بهتر می‌شود که به نوبه خود می‌تواند علائم ADHD را نیز کاهش دهد.
ورزشی را پیدا کنید که فرزندتان از آن لذت ببرد و با نقاط قوت او سازگار باشد. به عنوان مثال، ورزش‌هایی مانند سافت‌بال که زمان‌های «بیکاری» زیادی دارند، برای کودکان با مشکلات توجه مناسب نیستند. ورزش‌های فردی یا تیمی مانند بسکتبال و هاکی که نیاز به حرکت مداوم دارند، گزینه‌های بهتری هستند. کودکان مبتلا به ADHD همچنین ممکن است از تمرینات رزمی (مانند تکواندو) یا یوگا که کنترل ذهنی را همزمان با تمرین دادن بدن تقویت می‌کنند، سود ببرند.
فواید «زمان سبز» برای کودکان با اختلال نقص توجه
تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان مبتلا به ADHD از گذراندن وقت در طبیعت سود می‌برند. کودکان وقتی در پارکی پر از چمن و درخت بازی می‌کنند، کاهش بیشتری در علائم ADHD را تجربه می‌کنند تا زمانی که در یک زمین بازی بتنی هستند. این رویکرد امیدوارکننده و ساده را برای مدیریت رفتار کودک ADHD در نظر بگیرید.
نکته ۴: قوانین و انتظارات شفاف تعیین کنید
کودکان مبتلا به ADHD به قوانین ثابتی نیاز دارند که بتوانند آن‌ها را بفهمند و دنبال کنند. قوانین رفتاری خانواده را ساده و واضح تنظیم کنید. قوانین را بنویسید و آن‌ها را در جایی آویزان کنید که فرزندتان به راحتی بتواند بخواند.
کودکان مبتلا به ADHD به ویژه به سیستم‌های سازمان‌یافته پاداش و تنبیه به خوبی پاسخ می‌دهند. مهم است که توضیح دهید وقتی قوانین رعایت شوند و وقتی شکسته شوند، چه اتفاقی خواهد افتاد. در نهایت، به سیستم خود پایبند باشید: هر بار با یک پاداش یا یک تنبیه، آن را دنبال کنید.
همانطور که این ساختارهای ثابت را ایجاد می‌کنید، به خاطر داشته باشید که کودکان مبتلا به ADHD اغلب مورد انتقاد قرار می‌گیرند. به دنبال رفتار خوب باشید—و آن را تحسین کنید. تحسین به ویژه برای این کودکان مهم است زیرا معمولاً کمتر آن را دریافت می‌کنند. این کودکان تصحیح، تذکر و شکایت درباره رفتارشان دریافت می‌کنند—اما تقویت مثبت کمی می‌گیرند.
استفاده از پاداش‌ها و تنبیه‌ها
پاداش‌ها
- به فرزندتان با امتیازات، تحسین یا فعالیت‌ها پاداش دهید، نه با غذا یا اسباب‌بازی.
- پاداش‌ها را مرتباً تغییر دهید. کودکان با ADHD اگر پاداش همیشه یکسان باشد، خسته می‌شوند.
- یک جدول با امتیاز یا ستاره برای رفتار خوب درست کنید تا فرزندتان یک یادآوری بصری از موفقیت‌هایش داشته باشد.
- پاداش‌های فوری بهتر از وعده پاداش در آینده عمل می‌کنند.
- همیشه به وعده پاداش خود عمل کنید.
تنبیه‌ها
- تنبیه‌ها باید از قبل مشخص شده و بلافاصله پس از بدرفتاری کودک اجرا شوند.
- از روش‌هایی مانند محرومیت موقت (Time-out) و حذف امتیازات به عنوان تنبیه استفاده کنید.
- فرزندتان را از موقعیت‌ها و محیط‌هایی که رفتار نامناسب را تحریک می‌کنند، دور کنید.
- وقتی فرزندتان بدرفتاری کرد، از او بپرسید به جای آن چه کاری می‌توانست انجام دهد. سپس از او بخواهید آن را نشان دهد.
- همیشه به تنبیهی که مشخص کرده‌اید عمل کنید.
نکته ۵: به تغذیه سالم کودک خود کمک کنید
رژیم غذایی علت مستقیم اختلال نقص توجه نیست، اما غذا می‌تواند بر وضعیت روانی فرزند شما تأثیر بگذارد و بر رفتار او اثرگذار باشد. نظارت و اصلاح آنچه، چه زمانی و چه مقدار فرزندتان می‌خورد، می‌تواند به کاهش علائم ADHD کمک کند.
همه کودکان از غذاهای تازه، وعده‌های غذایی منظم و دوری از هله هوله سود می‌برند. این اصول به ویژه برای کودکان مبتلا به ADHD صادق است که تکانشگری و حواس‌پرتی آن‌ها می‌تواند به حذف وعده‌های غذایی، اختلال در خوردن و پرخوری منجر شود.
با برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی یا میان‌وعده‌های مغذی منظم برای فرزندتان (با فاصله حداکثر سه ساعت) از عادات غذایی ناسالم جلوگیری کنید. از نظر جسمی، یک کودک مبتلا به ADHD به دریافت منظم غذای سالم نیاز دارد؛ از نظر ذهنی، زمان‌های غذا یک استراحت ضروری و یک ریتم برنامه‌ریزی شده در روز است.
نکته ۶: به فرزندتان در پیدا کردن دوست و تقویت مهارت‌های اجتماعی کمک کنید
کودکان مبتلا به ADHD اغلب با تعاملات اجتماعی ساده مشکل دارند. آن‌ها ممکن است در خواندن نشانه‌های اجتماعی مشکل داشته باشند، بیش از حد صحبت کنند، مکرراً حرف دیگران را قطع کنند، یا پرخاشگر و «بیش از حد شدید» به نظر برسند. عدم بلوغ عاطفی نسبی آن‌ها می‌تواند باعث شود در میان هم‌سن‌وسالان خود متمایز شوند و هدف تمسخرهای غیردوستانه قرار گیرند.
اما فراموش نکنید که بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD به طور استثنایی باهوش و خلاق هستند و در نهایت خودشان راه کنار آمدن با دیگران و شناسایی افراد نامناسب برای دوستی را پیدا خواهند کرد.
راهکارهایی برای بهبود مهارت‌های اجتماعی
- با ملایمت اما صادقانه با فرزندتان در مورد چالش‌هایش و نحوه ایجاد تغییرات صحبت کنید.
- سناریوهای مختلف اجتماعی را با فرزندتان نقش‌آفرینی کنید. نقش‌ها را مرتباً عوض کنید و سعی کنید آن را سرگرم‌کننده کنید.
- دقت کنید که هم‌بازی‌هایی با مهارت‌های کلامی و فیزیکی مشابه برای فرزندتان انتخاب کنید.
- در ابتدا فقط یک یا دو دوست را همزمان دعوت کنید. هنگام بازی به دقت آن‌ها را زیر نظر داشته باشید و سیاست تحمل صفر برای زدن، هل دادن و فریاد زدن داشته باشید.
- زمان و فضا برای بازی فرزندتان فراهم کنید و رفتارهای خوب در حین بازی را مرتباً تشویق کنید.
جمع‌بندی و معرفی کتاب
مدیریت ADHD یک ماراتن است، نه یک دوی سرعت. با به کارگیری این راهکارها، از جمله ایجاد ساختار، تشویق فعالیت بدنی، تعیین قوانین روشن و مهم‌تر از همه، حفظ نگرش مثبت و مراقبت از خودتان، می‌توانید محیطی سرشار از عشق و حمایت برای رشد فرزندتان فراهم کنید. به یاد داشته باشید که ثبات و شفقت، دو بال پرواز فرزند شما به سوی موفقیت هستند.
اکنون که با چارچوب‌های اصلی تربیت کودک بیش فعال آشنا شدید، بهترین گام بعدی، عمیق‌تر شدن حوزه فرزندپروری با مطالعه منابع تخصصی است. در ادامه، سه کتاب برتر در این زمینه را که می‌توانند راهنمای شما در این مسیر باشند، برای شما گلچین کرده‌ایم.
