۵ تکنیک یادداشت برداری مؤثر به سبک کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای
چه دانش‌آموز باشید چه یک کارمند حرفه‌ای چه در هر جایگاه یا شغل دیگر، یادداشت برداری از کتاب‌هایی که مطالعه می‌کنید به کارتان می‌آید. ممکن است بخواهید از کتاب‌هایی که برای پیشرفت شغلی، تحصیل در دانشگاه یا برای تدریس استفاده می‌کنید بهتر بهره ببرید. شاید هم به‌دنبال راهی برای مطالعه‌ی مؤثرتر در اوقات فراغت و پیشرفت فردی باشید. شاید هم ذهن خلاقی دارید و به‌دنبال راهی برای ثبت و ضبط، سازمان‌د‌هی و یادآوری ایده‌های نابی می‌گردید که حین مطالعه به ذهنتان خطور می‌کنند.
هدف شما هرکدام از موارد بالا باشد، در این مقاله پنج پله پیشِ رویتان قرار خواهد گرفت که با قدم‌گذاشتن روی هریک از آن‌ها یاد می‌گیرید چگونه یادداشت برداری و نکته برداری کنید. در پایان این مقاله می‌آموزید چگونه سریع‌تر و مؤثرتر خلاصه نویسی کنید تا از آنچه می‌خوانید بیشتر و بهتر بهره ببرید.
قبل از هر چیز، یادداشت برداری دیجیتال بهتر است یا کاغذی؟
شاید شما هم مثل خیلی از افراد فکر کنید بهترین راه یادداشت برداری و نوشتن نکات کتاب تایپ‌کردن است. هرچه نباشد، تایپ‌کردن می‌تواند سریع‌تر از دست‌نویسی باشد و یادداشت‌ها هم مرتب‌تر می‌شوند.
اما باربارا اوکلی، استاد مهندسی دانشگاه اوکلند و مک‌مستر، در کتاب «یادگیری را یاد بگیرید!» می‌گوید:
«نوشتن با دست بهتر است، حتی اگر دستخط شلخته‌ای دارید. وقتی با دست می‌نویسید، ناچار می‌شوید کمی به این‌که چه چیزی روی کاغذ پیاده می‌کنید فکر کنید و این به ایجاد زنجیره‌ی مغزی کمک می‌کند.»
البته هیچ نسخه‌ی یکسانی را نمی‌توان برای همه پیچید. ممکن است شما بخواهید از نرم‌افزارهای یادداشت برداری استفاده کنید تا آرشیو تمیزتری از نکته‌های کتاب‌ها داشته باشید و بتوانید آن‌ها را همه‌جا همراه خودتان ببرید. در واقع این‌که کدام روش را انتخاب کنید، همه‌اش به ترجیح خودتان بستگی دارد.
با این پنج پله نکته برداری خود را حین مطالعه بهبود ببخشید
۱) پله‌ی اول: در دفترتان یا نرم‌افزار یادداشت برداری‌تان، برای هر کتاب صفحه‌ای تازه باز کنید
هنگام شروع مطالعه‌ی کتابی که می‌دانید به نکات آن احتیاج خواهید داشت، صفحه‌ای مجزا به آن اختصاص دهید. اگر می‌خواهید نکات مرتبط با هم را زودتر پیدا کنید، می‌توانید با برچسب‌های متناسب با مطلب (نام نویسنده، ژانر، موضوع و…) نکات خود را نشانه‌گذاری کنید.
شاید وسوسه شوید تمامی نکات کتاب‌های مرتبط به یک نویسنده یا ژانر خاص را در یک جا بنویسید، اما در آینده بررسی یادداشت های طولانی و خسته‌کننده کار راحتی نخواهد بود. اگر معادله‌ی «هر کتاب = یک صفحه‌ی مجزا» را رعایت کنید، با آرامش خاطر می‌توانید در میان یادداشت‌های خود جست‌وجو کنید.
۲) پله‌ی دوم: تمامی اطلاعات موردنیاز برای شناسایی کتاب را ضمیمه کنید
استفاده از قالبی ثابت برای ثبت اطلاعات هر کتاب تمرین خوبی برای بهبود بخشیدن به مهارت نکته برداری خواهد بود. مطمئن شوید دست‌کم اطلاعات پایه‌ای هر کتاب همچون عنوان و نام نویسنده را ضمیمه کرده‌اید. می‌توانید به نام معرف کتاب یا مرجعی که در آن کتاب را یافته‌اید نیز اشاره کنید.
نمونه‌هایی از آنچه می‌توانید در قالب‌بندی اطلاعات کتاب به آن‌ها اشاره کنید:
- عنوان کتاب
- نام نویسنده
- شناسنامه‌ی کتاب (انتشارات، تاریخ نشر و…)
- ژانر کتاب
- منبع معرف
- موضوعات مطرح‌شده
- نظر شخصی من در مورد کتاب
- نقل‌قول‌هایی از کتاب
- سه بخش موردعلاقه‌ی من از کتاب
- خلاصه‌ای چندخطی از کتاب
برای نوشتن خلاصه‌ی چندخطی، جیمز کلییر، نویسنده‌ی کتاب‌های پرفروش «خرده‌عادت‌ها» و «قدرت شروع ناقص» می‌گوید:
«من به‌محض تمام‌شدن هر کتاب، خودم را با نوشتن خلاصه‌ای از آن در سه جمله به چالش می‌کشم و سؤالات زیر را هنگام تهیه‌ی خلاصه از خودم می‌پرسم:
- لُبّ کلام چیست؟
- اگر قرار باشد موضوعی از این کتاب را برای به‌کارگیری در زندگی‌ام انتخاب کنم، کدام است؟
- چگونه این کتاب را برای دوستم توصیف می‌کنم؟
اگر شما فکر می‌کنید نمی‌توانید چکیده‌ی کتاب را در سه جمله جمع کنید، از تکنیک فاینمن استفاده کنید: نام کتاب را بالای یک برگه‌ی کاغذ بنویسید و پایینش کتاب را برای فردی که اصلاً اسم آن کتاب را نشنیده توصیف کنید.
به‌شخصه هیچ راهی بهتر از توصیف کتاب برای یک شخص دیگر نیافته‌ام که شکاف‌های ذهنی‌ام را درباره‌ی فهم کتاب به من نشان دهد.»
۳) پله‌ی سوم: یادداشت‌های خود را طبقه‌بندی و برای هربخش یا فصل از کتاب عنوانی انتخاب کنید
اگر در حال یادداشت برداری از کتاب‌های درسی یا غیرداستانی هستید، می‌توانید با استفاده از نامی که نویسنده به هر فصل داده است در زمان صرفه‌جویی کنید. نشانه‌گذاری هر بخش و هر فصل از کتاب نکات کلیدی کتاب را سرجمع خواهد کرد. بااین‌حال اگر تنها چند بخش یا فصل از کتاب موردنظر برایتان مهم است، نیازی نیست عنوان تمامی فصل‌های آن را ضمیمه کنید. اگر قصد ندارید از کل کتاب نکته برداری کنید، به خودتان زحمت ندهید.
اما هنگام نکته برداری از کتاب‌های غیرداستانی یا خلاصه نویسی از روی آن‌ها به کل کتاب نگاهی اجمالی بیندازید تا مفهوم کلی و نکات اصلی آن را شناسایی کنید.
به‌دنبال چنین نکاتی باشید:
- عناوین هر فصل
- عنوان اصلی و فرعی هر بخش
- تصاویر
- جدول‌ها
- نمودارها
عناصر این‌چنینی سرنخ‌های خوبی برای درک موضوعات مهم و نکات کتاب‌اند. به این سرنخ‌ها توجه کنید، اما اگر قصد استفاده از آن‌ها را دارید، دوباره به هر قسمت رجوع کنید و نگاهی دقیق‌تر بیندازید.
۴) پله‌ی چهارم: به زبان خودتان بنویسید
اگرچه استفاده از چهارچوب (عناوین اصلی و فرعی) موجود در متن کتاب خوب است، نیازی نیست کلمه به کلمه‌ی کتاب را بازنویسی کنید.
بهترین شیوه‌ی نکته برداری آمیختن ایده‌های کتاب با یکدیگر و نوشتن آن‌ها به زبان خودتان است. حتی نیازی نیست نکاتی که می‌نویسید جملات کامل باشد. موارد اصلی را یادداشت کنید. مهم این است که نکات کلیدی، مفاهیم و اندیشه‌ی مغزی کتاب را برداشت کنید.
یادداشت‌های شما باید بازتاب‌دهنده‌ی آنچه برایتان مهم است باشد. علاوه‌بر نکات و ایده‌ها و الهاماتی که می‌خواهید از آن‌ها استفاده کنید، این یادداشت‌ها باید شامل چیزی باشد که هنگام مطالعه‌ی کتاب در ذهن شما طنین‌انداز شده. یادداشت برداری مفید از یک کتاب خلاصه‌ای از ایده‌های اصلی است که برای شخص شما ملموس بوده‌‌اند. برای همین اگر نکات نوشته‌شده‌ی شخص دیگری را بخوانید، هرچند برایتان مفید واقع شوند، به‌اندازه‌ی یادداشت‌های شخصی خودتان ارزشمند نخواهد بود.
جیم کوییک که متخصص شناخته‌شده‌ی جهانی در بهبود حافظه، بهینه‌سازی مغز و یادگیری سریع است، در کتاب «بی‌حدومرز» می‌نویسد:
«مطمئن شوید که در نکته برداری از واژگان خود استفاده می‌کنید. یکی از آفت‌های اصلیِ یادداشت برداری مؤثر، تلاش برای ثبت و ضبط تمام مطالب است. اگر شما در حال کپی‌کردن گفته‌های کتاب باشید، احتمالاً هیچ بخشی از آن را پردازش نمی‌کنید و این یعنی در مهم‌ترین لحظه‌ی یادگیری، بخش چشمگیری از مغز خود را برای دیکته‌نوشتن به کار گرفته‌اید. وقتی کلماتِ خود را در یادداشتهایتان به کار می‌برید، در واقع اطلاعات را پردازش می‌کنید و این کار تا حد زیادی موجب بهبود یادگیری می‌شود.»
۵) پله‌ی پنجم: در صورت نیاز اصلاح و ویرایش کنید
یادداشت خوب یادداشت فعال است. شما باید از اصلاح و ویراستاری یادداشت‌های خود احساس رضایت کنید. سعی کنید بپذیرید که یادداشتی مفید و قابل‌ارجاع به‌یکباره به دست نمی‌آید. زیبایی یادداشت برداری و نکته برداری شخصی از کتاب‌ها این است که فرایندی پویا از جمع‌آوری ایده‌ها و خِردهاست. شما هر زمان می‌توانید به عقب برگردید و یادداشت‌های خود را ویرایش کنید، مطالبی را از آن حذف و بدان اضافه کنید، بخش‌هایی را تصحیح و به برداشت‌هایتان از کتاب بیفزایید.
سخن پایانی
هدف یادداشت برداری از کتاب‌ها انحصار مخزنی از ایده‌ها و پروژه‌های در دست اجراست. علت نکته برداری از کتاب‌ها به یاد آوردن مفاهیمی است که ایده‌های مفید و دانش قابل‌بهره‌برداری به ما ارزانی داشته‌اند ــ و همچنین به روند بازیابی آن ایده‌ها و اطلاعات در آینده سرعت می‌بخشند. برای به کمال رساندن یادداشتهایتان خودتان را تحت فشار نگذارید. مفاهیمی که از هر صفحه به دست آورده‌اید و می‌دانید به کارتان می‌آید را بنویسید، چهارچوب فکری آموختن را در خود تقویت کنید تا با موفقیت به نکته برداری ادامه دهید ــ و از یادگیری و رشدکردن دست نکشید.
