{روشهای فرزندپروری نوجوان} توصیه و راهکارهای مناسب + معرفی کتاب

وقتی صحبت از فرزندپروری نوجوانان می‌شود، خانه‌ی شما بیشتر شبیه میدان جنگ است تا سرپناهی امن؟ اگر چنین است، شما تنها نیستید. پشت‌سرگذاشتن دوران نوجوانی هم برای شما و هم برای فرزندانتان استرس‌آور است. شما صرفاً می‌خواهید به نوجوانان خود کمک کنید موفق شوند، اما به نظر می‌رسد هر چیزی که می‌گویید یا هر کاری که انجام می‌دهید آنها را می‌آزارد.

قابل‌درک است که به‌خاطر نوسانات خلقی و تحریک‌پذیری آنها عاجز شده‌ باشید. با این اوصاف، والدین چگونه می‌توانند از پس این سال‌های چالش‌برانگیز نوجوانی برآیند؟ جواب راهکار‌های مناسب فرزندپروری مبتنی بر طرحواره است که به‌کمکشان می‌توانید نوجوانی مؤدب و مسئولیت‌پذیر تربیت کنید و آرامش را به خانه‌ی خود بازگردانید. با ما همراه باشید تا بیشتر در این باره صحبت کنیم.

دلایل مشکلات نوجوانان با والدینشان

۱. نوجوان شما در حال یادگیری ابراز احساسات خود است

این‌طور به نظر می‌رسد که هرچه می‌گویید، فرزند نوجوانتان با بی‌حوصلگی و آزردگی واکنش نشان می‌دهد؟ سروکله‌زدن با نوجوانی دمدمی‌مزاج خسته‌کننده است، به‌خصوص زمانی که قصد شما صرفاً کمک‌کردن باشد. در سال‌های نوجوانی، هورمون‌های فرزندان شما بیش از حد ترشح می‌شوند و احتمالاً احساس  استرس، تحریک‌پذیری و سردرگمی می‌کنند. آنها در خصوص چگونگی ابراز احساسات خود و هدایتشان در مسیر درست سردرگم‌اند.

قرار نیست بی‌احترامی طاقت‌فرسا را تحمل کنید. برای تربیت‌کردن نوجوانی مؤدب مشخص‌کردن حدومرزها و پیامدها بسیار مهم است، اما درک این مسئله هم برایتان مفید خواهد بود که گاهی اوقات رفتار او هیچ ربطی به عملکرد شما ندارد.

۲. نوجوان شما در حال پروراندن هویت خود است

«من دیگه بچه نیستم!»

آیا نوجوان شما دوست دارد این واقعیت را به شما یادآوری کند؟ دلیلش این است که بچه‌ها در دوران نوجوانی، متوجه می‌شوند که چه کسی هستند و چه چیزی را دوست دارند، یعنی شخصیت و احساساتشان را می‌شناسند. استقلال از فردیت سرچشمه می‌گیرد. طبیعی است که نوجوانان خواهان خودمختاری بیشتر باشند و از قوانین، برنامه‌ها و انتظارات سختگیرانه خسته شوند.

در حالی که نوجوانان شما هویت خود را کشف می‌کنند، به یاد داشته باشید که عشق، احترام و حمایت بی‌قیدوشرط خود را به آنها عرضه کنید.

۳. نوجوان شما احساس ناتوانی می‌کند

اکنون می‌دانیم که نوجوانان هم‌زمان در حال یادگیری ابراز وجود و تلاش برای کشف هویت خودند و در عین حال، احساس می‌کنند که با قوانین و برنامه‌هایی محدود شده‌اند که تسلطی بر آنها ندارند. خب جای تعجب نیست که بسیاری از نوجوانان احساس ناتوانی می‌کنند! بیش ‌از حد تحت‌نظرگرفتن آنها وضعیت را بدتر می‌کند و ممکن است باعث شود که نوجوانان عواقب کارشان را نادیده بگیرند و قوانین را زیر پا بگذارند تا شاید احساس کنند که کمی قدرت دارند.

کارل دوک در کتاب «طرز فکر» درباره‌ی این سرکشی نوجوانان در زمینه‌ی تحصیل نوشته است: «نوجوانان اغلب نشانگان کم‌کوشی را شیوه‌ای برای ابراز استقلال خود از بزرگ‌سالان می‌دانند؛ اما همچنین راهی برای محافظت دانش‌آموزانِ دارای طرز فکر ثابت از خودشان نیز هست. از منظر آن‌ها بزرگ‌تر‌ها می‌گویند: حالا می‌سنجیمت تا ببینیم چند مَرده حلاجی و آن‌ها پاسخ می‌دهند: عمراً اگه بتونی.

جان هولت،  آموزگار بزرگ، می‌گوید همه، زمانی که دیگران به قضاوت آن‌ها می‌نشینند، همین بازی‌ها را راه می‌اندازند: بد‌ترین دانش‌آموزی که داشتیم، بد‌ترین دانش‌آموزی که توی کل عمرم دیده بودم، توی دنیای بیرون از کلاس درس به‌اندازه‌ی بقیه‌ی بچه‌های مدرسه عاقل و باهوش و جالب‌توجه بود. مشکل چی بود؟ از یه جایی به بعد، انگار وقتی که پاش به مدرسه می‌رسید، هوشش رو همون بیرون جا می‌ذاشت.»

خوشبختانه شما می‌توانید با به‌کارگیری راهکارهایی ساده به نوجوان خود هم قدرت بدهید و هم او را مؤدب‌تر و مسئولیت‌پذیرتر تربیت کنید.

۱۵ نکته برای فرزندپروری نوجوانان

۱. قوانین و حدومرزها را با همفکری نوجوان خود تعیین کنید

چه راه ساده‌ای برای کمک به نوجوانتان وجود دارد که احساس کند بر زندگی خود تسلط دارد؟ آنها را در فرآیند تعیین قوانین مشارکت دهید. منظور این نیست که باید به نوجوانان اجازه دهید حدومرزهای نامعقول خانوادگی را به شما تحمیل کنند، بلکه می‌توانید با هم بنشینید و درباره‌ی قوانین خانه و پیامدهایی گفت‌وگو کنید که برای همه‌ی اعضای خانواده منصفانه باشند.

وقتی این کار را انجام می‌دهید، نوجوان می‌بیند که به نظرات و استقلال او احترام می‌گذارید و به‌احتمال زیاد به حدومرزهای توافق‌شده پایبند خواهد ماند.

۲. با نوجوان مانند دوست خود رفتار کنید

لحظه‌ای به این فکر کنید که چگونه با دوستان خود صحبت می‌کنید. اگر با مشکلی نزد شما بیایند، آیا حرفشان را قطع و برایشان سخنرانی می‌کنید؟ نه، احتمالاً فعالانه به آنها گوش می‌دهید و فقط در صورت لزوم توصیه‌ای می‌کنید.
اگر می‌خواهید نوجوان مشکلاتش را با شما درمیان بگذارد، باید به او احترام بگذارید. روشی اثبات‌شده برای حفظ راه‌های ارتباطی، بیشتر گوش‌دادن و کمتر صحبت‌کردن است. هنوز هم قرار است که راه‌وچاه را نشانش دهید، اما بدون سخنرانی و قطع‌کردن حرفش.

«اگر تابه‌‌‌‌حال فکر کرده‌‌‌‌‌‌‌اید که بهترین روش برای اینکه کودکتان احساس بهتری داشته باشد این است که وانمود کنید عصبانیت یا ناراحتی‌شان‌‌‌ را نمی‌‌‌‌بینید، نگران نباشید. می‌‌‌‌توانید الگوی چگونگیِ پاسخ به احساسات فرزندتان را تغییر دهید تا آن‌‌‌‌ها احساس کنند دیده و شنیده می‌‌‌‌شوند.

در ابتدا که به این روش جدید عمل می‌‌‌‌کنید، ممکن است احساس عجیب یا حتی بیگانه‌بودن کنید، اما به‌راحتی می‌‌‌‌تواند به ‌روش عادی واکنشتان تبدیل شود. ابتدا به روش پاسخ‌دادن به احساسات فرزندتان در گذشته فکر کنید. سه روش اصلی وجود دارد و روشتان اغلب ممکن است شبیه به‌‌‌‌ نحوه‌ی واکنشتان به احساساتتان باشد. بسته به احساس یا موقعیت، ممکن است از هرکدامِ این سه روش استفاده کنید…»

برگرفته از «کتابی که آرزو می‌‌‌‌کنید والدینتان خوانده بودند» اثر فلیپا پری

۳. زمانی را فقط به نوجوان خود اختصاص دهید

احتمالاً سرتان شلوغ است و مدیریت هم‌زمان زندگی شغلی، مسئولیت‌های خانه، فرزندپروری نوجوانان و مراقبت از خود کار آسانی نیست. وقتی اوضاع آشفته می‌شود، یادآوری این جمله‌ی پندآموز خالی از لطف نیست که «تنها چیزی که داریم، لحظه‌ی حال است.»

اجازه ندهید که روزها مثل برق و باد بگذرند و شما فرصتی نداشته باشید که با نوجوان خود سپری کنید. این‌طوری خاطرات تأثیرگذاری را برای آینده رقم خواهید زد و نوجوانتان متوجه می‌شود که شما از وقت‌گذرانی با او لذت می‌برید. نیازی نیست که برای این وقت‌گذرانی ولخرجی کنید. مثلاً می‌توانید از نوجوان خود دعوت کنید که با هم شام را آماده کنید یا به پیاده‌روی کوتاهی در اطراف محله‌ی خود بروید.

۴. به نوجوان خود تحکم نکنید

تحمل بی‌احترامی نوجوانان سخت است، اما اگر شما هم با بی‌احترامی واکنش نشان دهید، به این رابطه آسیب می‌زنید.

شاید نوجوان شما دست از بازی‌های ویدئویی نکشد و تکالیفش را انجام ندهد یا کاری را به او بسپارید و وقتی به خانه برمی‌گردید، ببیند که هنوز انجامش نداده است. در این مواقع، ممکن است دلتان بخواهد به او بگویید: «من پدر/مادرتم و تو بچه‌ی منی. پس همین الان هر کاری که می‌گم انجام بده!»

نوجوانان باید یاد بگیرند که از قوانین پیروی کنند و به حدومرزها احترام بگذارند، اما از طرفی هم می‌خواهند مستقل‌تر باشند. پس اگر با آنها مثل بچه‌های کوچک رفتار کنید، سرکشی می‌کنند. بنابراین قاطعانه اما با احترام با نوجوان خود صحبت کنید.

به این نکته‌ی زیرکانه توجه کنید که به‌جای واژه‌ی «تو» از واژه‌ی «من» استفاده کنید. مثلاً به‌جای اینکه بگویید «تو همیشه تنبلی می‌کنی»، بگویید «وقتی طبق توافقمان کارهایت را انجام نمی‌دهی، احساس می‌کنم که به من بی‌احترامی می‌کنی.»

۵. اجازه دهید نوجوان عواقب اعمالش را ببیند

همه‌ی ما گاهی اوقات اشتباه می‌کنیم، اما اگر اشتباهی را بارها و بارها مرتکب ‌شویم، تبدیل به عادت می‌شود. شما چگونه به فرزند نوجوان خود کمک می‌کنید که از اشتباهاتش درس بگیرد؟ تا حد امکان به او اجازه دهید عواقب طبیعی اعمال خود را ببیند. اگر نوجوان شما بداند که هرگاه اتوبوس مدرسه را از دست بدهد، شما او را با ماشین خود تا مدرسه می‌رسانید، دیگر انگیزه‌ی کمی برای بیدارشدنِ به‌موقع خواهد داشت.

همچنین اگر نوجوان شما در آزمونی نمره‌ی بدی بگیرد و شما از معلم درخواست کنید که اجازه دهد دوباره در آزمون شرکت کند، باز هم همان نتیجه حاصل می‌شود. اگر این کار را مکرر انجام دهید، او عادت‌ درس‌خواندن را که لازمه‌ی موفقیت در مدرسه‌ است، کسب نخواهد کرد.

همه‌ی والدین می‌خواهند فرزندان خود را از درد و رنج نجات دهند، اما گاهی اوقات بهترین راه برای آموزش درس زندگی این است که به نوجوانان اجازه دهید تا عواقب اعمال خود را ببینند.

۶. روی مسائل مهم تمرکز کنید

آیا نوجوان شما مدل مویی دارد که شما نمی‌پسندید؟ آیا او به انتخاب پوشش‌هایی گرایش دارد که از دید شما عجیب‌وغریب‌اند؟

اگرچه ممکن است به شدت وسوسه شوید که زندگی نوجوان خود را کنترل کنید، مهم است که بدانید حتی مسئولیت‌پذیرترین نوجوانان هم در حال کشف فردیت و شخصیت خودند.

بنابراین وقتی نوبت به فرزندپروری نوجوانان می‌رسد، انرژی محدود خود را برای چیزهایی ذخیره کنید که در طولانی‌مدت بیشترین اهمیت را دارند.

۷. وقتی عصبانی هستید، درگیر گفت‌وگوهای پیچیده نشوید

تصور کنید فرزند نوجوان شما یک ساعت پس از زمان محدودیت تردد (زمانی که شما برایش تعیین کرده‌اید) به خانه می‌آید، آن هم بدون اینکه با پیام یا تماسی به شما اطلاع داده باشد که دیر خواهد آمد. اضطراب شما به خشم تبدیل می‌شود. شما نگران بودید که مبادا اتفاقی برای او افتاده باشد و او حتی به تماس‌های شما پاسخ نداده است! اکثر والدین در چنین موقعیتی نوجوانان خود را می نشانند و بلافاصله درباره‌ی رفتار غیرمسئولانه‌ی آنها شروع به سخنرانی می‌کنند.

می‌دانید مشکل این برخورد چیست؟ اگر این کار را انجام دهید، فرزند نوجوانتان به شما بی‌توجهی می‌کند یا حالت تدافعی به خود می‌گیرد. بعید است که در این حالت با شما وارد گفت‌وگویی هدفمند شود. در صورت امکان، گفت‌وگوهای دشوار را بگذارید برای زمانی که هم خودتان و هم فرزند نوجوانتان آرامید. نوجوانان باید بفهمند که چه اشتباهاتی مرتکب شده‌اند، اما درس‌دادن همیشه زمانی آسان‌تر است که هیجانات خودتان سد راهتان نشوند.

در بخشی از کتاب «افسانه‌ی عادی‌بودن»، به‌نقل از جوردن پیترسون می‌خوانیم: «کودک عصبانی را باید تنها گذاشت تا آرام شود. بعد باید اجازه داشته باشد به زندگی عادی برگردد. این یعنی خود کودک است که پیروز شده، نه عصبانیت. این قانون یعنی “به‌‌محض این‌که رفتاری درست کردی با ما همراه شو.” این معامله‌ای خیلی خوب برای کودک، والدین و جامعه است.»

۸. از علایق و احساسات نوجوان خود حمایت کنید

آیا نوجوان شما سرگرمی‌ای دارد که آن را درک نمی‌کنید؟ سر او غُر می‌زنید که کمتر حواسش پرت باشد و بازدهی بیشتری داشته باشد؟ چنانچه نوجوانان مهارت‌های مدیرت زمان معقولی دارند، تمام تلاش خود را برای حمایت از علایق آنها بکنید. توجه کنید که سرگرمی‌ها و علایق آنها چه هستند. همراه آن‌ها موسیقی موردعلاقه‌یشان را گوش کنید یا اجازه دهید که آن‌ها فیلم شب جمعه را انتخاب کنند. این اقدامات به نوجوان نشان می‌دهد که شما واقعاً علاقه‌مندید او را بهتر بشناسید.

۹. در کنار هم غذا بخورید

فواید غذاخوردن کنار خانواده انکارناپذیرند. طبق تحقیقات، غذاخوردن در جمع خانواده:

• عملکرد تحصیلی را بهبود می بخشد؛
• میزان افسردگی و اضطراب را کاهش می‌دهد؛
• تاب‌آوری و عزت نفس ایجاد می‌کند؛
• سلامت جسمانی را بهبود می‌بخشد؛
• احتمال مصرف دخانیات، بارداری نوجوانان و سوءمصرف مواد را کاهش می‌دهد.

افزون بر این، ۸۰درصد از نوجوانان می‌گویند که زمان صرف غذا در جمع خانواده، بهترین فرصت برای صحبت‌کردن با والدینشان است. اگر تمایل دارید که بیشتر با نوجوان خود ارتباط برقرار کنید، زمان صرف غذا فرصتی ایدئال برای انجام این کار است.

۱۰. رفتار و عادات خوب نوجوان خود را بشناسید

شاید فکر می‌کنید که نوجوان شما هیچ رفتار یا عادت خوبی ندارد! انتقاد از نوجوان آسان است، به‌خصوص زمانی که می‌کوشید به او کمک کنید عادت‌های خوبی برای موفقیت در زندگی ایجاد کند. بااین‌حال بهتر است یک قدم به عقب بردارید و تمام کارهای مثبت نوجوانتان را در نظر بگیرید، مهم نیست که این کارها چقدر کوچک باشند. اگر متوجه شدید که فرزند نوجوانتان جمعه‌شب به سختی درس می‌خواند یا قبل از رفتن به مدرسه رختخواب خود را مرتب می‌کند، از او قدردانی کنید. قدردانیِ توصیفی راهی اثبات‌شده برای ایجاد انگیزه در نوجوانان است.

حتی اگر به‌ نظر می‌رسد که فرزند نوجوانتان به نظر شما اهمیتی نمی‌دهد، مطمئن باشید که قلباً بسیار اهمیت می‌دهد.

نوجوانان از ته دل خواهان تأیید بزرگ‌سالان مورداعتماد زندگی‌شان هستند، اما اگر فکر کنند که هرگز چنین تأییدی را دریافت نخواهند کرد، دست از تلاش می‌کشند.

۱۱. الگوی مثبتی برای نوجوان خود باشید

نوجوانان دائماً نظاره‌گر گفتار و رفتار شما هستند. بنابراین الگوی خوبی برای آنها باشید. اگر فرزندان نوجوان شما ببینند که شما متعهد به رشد شخصی هستید، احتمال اینکه آنها هم عادت‌های مثبت را در خود پرورش دهند، بیشتر می‌شود. حال چه می‌شود اگر نوجوانان شما مشاهده کنند که شما مهربان، مؤدب، سخت‌کوش و مسئولیت‌پذیرید؟ درست است، آنها نیز به‌احتمال زیاد این ویژگی‌ها را در خود پرورش می‌دهند.

اگر می‌خواهید الگویی مثبت برای فرزندان نوجوانتان باشید:

• بخشنده باشید؛
• قدردان باشید؛
• پیشگام باشید؛
• چالش‌ها را با آغوش باز بپذیرید؛
• مراقب سلامت جسمی و روانی خود باشید؛
• وقتی اشتباه می کنید، عذرخواهی کنید.

۱۲. فرزند نوجوان خود را با دیگران مقایسه نکنید

شما می‌دانید که فرزند نوجوانتان تواناست، اما وقتی متوجه می‌شوید که فرزندان همسایه‌تان نمرات بهتری می‌گیرند یا خواهرزاده‌تان در دانشگاه‌ بهتری قبول شده است، ممکن است بی‌اختیار فرزند خود را با آن‌ها مقایسه کنید. این کار به رابطه‌ی والد و نوجوان آسیب می‌زند. به‌علاوه، مقایسه‌کردن به عزت‌ نفس نوجوان شما لطمه می‌زند و حتی ممکن است منجر به رنجش او از شما شود. روی تشویق نوجوان خود تمرکز کنید و از سایر نکات فرزندپروری در این مقاله پیروی کنید تا در مسیر درستی قرار بگیرید.

۱۳. در زندگی نوجوان خود حضور داشته باشید، اما به حریم خصوصی او احترام بگذارید

بسیار مهم است که بدانید در زندگی فرزند نوجوان شما چه می‌گذرد. اگر درگیر رفتارهای خطرناکی است یا با افراد بدی معاشرت می‌کند، باید بدانید تا بتوانید او را برای انتخاب‌های بهتر راهنمایی کنید. بااین‌حال بهترین راه برای اطلاع از آنچه در زندگی نوجوان شما می‌گذرد، خواندن دفتر خاطراتش یا ورود بی‌اجازه به فضای شخصی او نیست!

در عوض در کنارش باشید و با او تعامل کنید. کارهایی را با هم انجام دهید که از آن‌ها لذت می‌برد. وقتی گله‌ای دارد یا ناراحتی خود را تخلیه می‌کند، به حرف‌هایش گوش دهید. وقتی به فرزند نوجوان خود نشان می‌دهید که به آزادی و حریم خصوصی او احترام می‌گذارید، احتمال بیشتری دارد که در صورت بروز مشکل برای دریافت کمک به سراغ شما بیاید.

۱۴. آن‌ها را به مراقبت از خود تشویق کنید

برای نوجوانان مهم است که تمام تلاش خود را برای یادگیری مؤثر انجام دهند و نمرات خوبی بگیرند، اما به همان اندازه مهم است که زندگی متعادلی داشته باشند. به نوجوانان خود بیاموزید که خواب، تغذیه و ورزش کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشند. اگر از لحاظ جسمی احساس خوبی نداشته باشند، به سختی می‌توانید به آنها انگیزه دهید تا کار مفیدی انجام دهند.

خودمراقبتیِ مناسب همچنین آنها را قادر می‌سازد تا تمرکز کنند و در فرصتی که دارند، کارهای هدفمندتری انجام دهند.

به نوجوانان خود کمک کنید تا روش‌های مثبت مقابله با استرس و اضطراب را بیاموزند. این‌طوری در آینده به بزرگ‌سالان سالمی تبدیل می شوند که می‌دانند چگونه از خود مراقبت کنند و به دیگران هم یاری برسانند.

۱۵. از آسیب‌پذیربودن نترسید

به یاد داشته باشید که به نوجوانان خود نشان دهید شما هم انسانید. پدر یا مادر کامل وجود ندارد! اشکالی ندارد که در تربیت نوجوان خود اشتباه کنید. به‌جای اینکه وانمود کنید همه‌چیز را می‌دانید، آسیب‌پذیری خود را نشان دهید. وقتی مرتکب اشتباه می‌شوید، عذرخواهی کنید. به نوجوان خود نشان دهید که هدف زندگی کمال نیست، بلکه هدف همیشه یادگیری و رشد است.

جمع‌بندی

نوجوانان به مهارت‌های زیادی نیاز دارند تا بتوانند با موفقیت هویت خویش را کشف کنند و استقلال خود را به ‌دست آورند. از سوی دیگر در این دوران مخاطرات و چالش‌های گوناگونی سر راه آنها قرار می‌گیرند. نوجوانان برای پشت‌سرگذاشتن این مسیر پرپیچ‌وخم نیازمند راهنمایی کاردان هستند تا بتوانند خود را برای زندگی طولانی و پرفرازونشیب آماده کنند. در این بین نقش والدین بسیار پررنگ و حیاتی است. چنانچه شما خواننده‌ی گرامی والد فرزندی نوجوان هستید، با مطالعه‌ی این مقاله‌ی کوتاه می‌توانید سرنخ‌های مفیدی برای موفقیت در این امر خطیر به‌ دست آورید. همچنین پیشنهاد می‌کنیم که برای کسب اطلاعات بیشتر این کتاب‌ها را مطالعه کنید.

افسانه عادی بودن	کتابی که آرزو می‌کنید والدینتان خوانده بودند	طرز فکر

منابع

• کتاب «کتابی که آرزو می‌‌‌‌کنید والدینتان خوانده بودند»
• کتاب «افسانه‌ی عادی‌بودن»
• کتاب «طرز فکر»