نردبان شکسته

سطوح نابرابری در جهانِ امروز به‌هیچ‌وجه با گذشته قابل‌مقایسه نیست. اختلاف و فاصله‌ی میان ثروتمند و فقیر دارای پیامدهایی بسیار فراتر از مسائل صرفاً مالی‌ست. در کتاب «نردبان شکسته» کیت پینِ روان‌شناس به بررسیِ این مسئله می‌پردازد که چگونه نابرابری نه‌تنها ما را از لحاظ اقتصادی از هم جدا می‌کند، بلکه پیامدهای عمیقی در طرز فکر، نحوه‌ی واکنش به استرس، عملکرد سیستم ایمنی بدن و حتا نگرش به مفاهیم اخلاقی چون عدالت و انصاف دارد.

جملات کوتاه از کتاب نردبان شکسته

• بیش‌ازحد در زمان حال زندگی‌کردنْ تجربهٔ مشترکِ همهٔ کسانی‌ست که در فقر بزرگ شده‌اند.

• «گداها به میلیونرها حسادت نمی‌کنند، هرچند به گداهای دیگری که موفق‌ترند غبطه می‌خورند.»

• درست همان‌طور که مردم اغلب نابرابری را با فقر اشتباه می‌گیرند، غالباً هدفِ کاهشِ نابرابری را با هدف تقویت رشد اقتصادی اشتباه می‌گیرند.

• پول، قدرت و تحسینِ دیگران درست به‌اندازهٔ غذا برای بسیاری از ما مقاومت‌ناپذیر به نظر می‌رسند. شاید فروتنان سرانجام میراث‌دار زمین باشند، اما متکبران تاکنون در تصاحب آن قدرتمندانه‌تر عمل کرده‌اند.

• فقر با نابرابریِ اقتصادی بسیار متفاوت است. فقر به آن‌چه شخص دارد یا ندارد مربوط است، درحالی‌که نابرابری نحوهٔ توزیعِ پول را توصیف و فاصلهٔ میان دارا و ندار را ترسیم می‌کند.

• وقتی افراد احساس فقیربودن می‌کنند، کوته‌بین می‌شوند و هر چیزی را که بتوانند فوراً به دست بیاورند می‌پذیرند و آینده را نادیده می‌گیرند. وقتی هم احساس ثروتمندبودن می‌کنند، آینده‌نگر می‌شوند.

• یکی از پابرجاترین یافته‌ها در کل روان‌شناسی این است که مردم با تکیه‌کردن بر توقعات‌شان شرایط غیرقطعی یا مبهم را معنا می‌کنند. هر چقدر زمان کم‌تری برای با دقت فکرکردن وجود داشته باشد، بیش‌تر به توقعات‌شان تکیه می‌کنند.

• به‌طور مشهود، یکی از اصلی‌ترین راه‌های اثرگذاریِ نقل‌مکان بر بهبود نتایج عبارت است از ایجاد خانواده‌ای قوی‌تر و باثبات‌تر، موضوعی که درنهایت به‌نفع نسل بعدی خواهد بود.

• در مکان‌هایی که نابرابری فوق‌العاده بالاست، احتمال خلاف و جرم‌وجنایت بیش‌تر است. تحقیق دیگری نشان می‌دهد زندگی در ایالتی که درگیر نابرابریِ بالاست، احتمالِ سیگارکشیدن، پرخوری و ورزشِ کم را در میان ساکنان افزایش می‌دهد.

بررسی پیامدهای نابرابری در کتاب نردبان شکسته

در مقاله‌ای تحقیقاتی از آکسفام با عنوان «اقتصادی برای ۹۹٪» گزارش شده است که هشت شخص ثروتمند برتر جهان به اندازه‌ی فقیرترین ۳.۶ میلیارد نفر جهان ثروت دارند. برای درک این آمار از زاویه‌ای دیگر، به این فکر کنید که چطور به‌راحتی می‌توان آن هشت میلیاردر را در یک ماشین ون جا داد، درحالی‌که کل جمعیت قاره‌های آمریکای شمالی، مرکزی، و جنوبی، روی‌هم حدود ۱ میلیارد است. به عبارت دیگر، آن هشت نفر بیش از سه‌برابر جمعیت ساکن در نیم‌کره‌ی غربی زمین، ثروت دارند.

در سال ۲۰۱۲، هر مدیرعامل در ایالات متحده، به‌طور متوسط حدود ۳۵۰ برابر یک کارگر درآمد داشت. صندوق کودکان سازمان ملل تخمین زده است که در هر دقیقه، یازده کودک زیر پنج سال به علت فقر جان خود را از دست می‌دهد.

یافته‌های تحقیقاتیِ جدید در روان‌شناسی، علوم اعصاب و اقتصادِ رفتاری نه‌تنها آشکار می‌کند که نابرابری رفتار افراد را به شکل‌های قابل‌پیش‌بینی تغییر می‌دهد، بلکه این دیدگاهِ ناقص که فقر را نتیجه‌ی عدم موفقیت فردی می‌داند، اصلاح می‌کند. در میان جوامع پیشرفته، نابرابری در‌ اصل نه میزان پول آدم‌ها، بلکه احساس‌شان نسبت‌به جایگاهی‌ست که دیگران دارند. چیزی‌که مهم است احساسِ فقیر‌بودن است، نه صرفاً فقیر‌بودن.

دانستنِ این‌که نابرابری چگونه جهانِ ما را شکل می‌دهد، کمک می‌کند بهتر درک کنیم که چه‌چیزی باعث شکاف ایدئولوژیک می‌شود، این‌که چرا نابرابریِ زیاد کاری می‌کند که طبقه‌ی متوسط احساس جاماندگی کند، و این‌که چگونه می‌توان از مسابقه‌ی بی‌پایانِ مقایسه‌ی اجتماعی خارج شد.

معرفی نردبان شکسته از زبان نویسنده

پین در حومه کنتاکی در فقر بزرگ شد و وقتی پی برد که در مدرسه ناهار مجانی دریافت می‌کند درحالی‌که دوستانش بابت ناهارشان پول می‌دهند، بسیار خجالت‌زده شد. کتاب او به این موضوع می‌پردازد که انسان‌ها چطور به کشف نابرابری‌ها در زندگی خودشان واکنش نشان می‌دهند. او به‌عنوان روان‌شناس، حساسیت ذاتی مردم نسبت به جایگاه اجتماعی‌شان را مطالعه کرده و درباره‌ی «خطای بنیادی نسبت‌دهی»، یعنی این فرض که مسبب موفقیت‌ها و شکست‌های هر شخص، فقط خودش است، تحقیق می‌کند. «فارغ‌التحصیل دانشگاه باهوش است. معتاد مواد مخدر، اراده‌اش ضعیف است. هرکسی کوپن غذا می‌گیرد، تنبل است.» چنین فرض‌هایی نسبت به دیگران، به همه‌ی ما زیان می‌رساند.

پین ادعا می‌کند که بیشتر اخلاق و رفتارها «بر اثر شرایط محیطی خاص شکل می‌گیرند» نه براساس ذات خود شخص. بیشتر اوقات، اشخاص هیچ کنترلی بر شرایط خود، مثل محل تولد و جایگاه اجتماعی ندارند.

به گفته‌ی نویسنده، «محل‌کار جایی است که بیشتر مردم، نابرابری را به شدیدترین شکل ممکن تجربه می‌کنند.» استرس دائم ناشی از نابرابری شغلی، می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جسمی و روحی شود. کشورهایی که کمترین نابرابری شغلی را دارند، مثل ژاپن، سوئد، و نروژ، نسبت به کشورهای دارای بیشترین نابرابری شغلی، مشکلات اجتماعی و بیماری کمتری دارند.

ایالات متحد، با بیشترین نابرابری شغلی در میان کشورهای توسعه‌یافته، بیمارترین کشور نیز هست. پین با ارائه شواهد نشان می‌دهد که فشارهای روحی ناشی از فقر، تبعیض نژادی، و اختلاف طبقاتی، بر بدن ما تأثیر می‌گذارد و منجر به التهاب، حمله قلبی، و بیماری‌های جدی دیگری می‌شود.

من بر حسب اتفاق، در هنگام تهیه‌ی این مقاله، به تحقیق جدیدی در ژورنال پزشکی لنست برخوردم. این تحقیق در نتیجه‌گیری‌اش چنین آورده بود: «در حداقل چهل سال گذشته، شواهد علمی روزافزونی یافت شده است که نشان می‌دهد جوامعی که اختلاف درآمد بیشتری میان ثروتمند و فقیران‌شان دارند، معمولاً وضعیت سلامت بدتر و نرخ جرائم بالاتری دارند. اخیراً با دست‌یابی به این یافته به درک جامع‌تری نسبت به این موضوع رسیده‌ایم. در جوامع نابرابرتر، نه تنها نرخ بیماری و خشونت بالاتر است، بلکه سایر شاخص‌های اجتماعی‌شان، مثل نرخ بارداری نوجوانان، نمرات ریاضی و ادبیات، چاقی و حبس در زندان، معمولاً در سطوح پایین‌تر نردبان اجتماعی، وضعیت بدتری دارند.

نردبان شکسته پر از دیدگاه‌های مهم اجتماعی، روانی، و اقتصادی است که می‌تواند به درک اثرات نابرابری مهارنشده و مشکلات بی‌شماری که از آن ناشی می‌شود، کمک کند. نویسنده به مسائل مختلفی می‌پردازد، برای مثال، چرا زنان در جوامع فقیرتر فرزندان بیشتری دارند و چرا در سنین پایین‌تر صاحب فرزند می‌شوند؛ جایگاه اجتماعی چگونه بر باورهای سیاسی تأثیر می‌گذارد و چرا جوامع نابرابرتر معمولاً مذهبی‌تر می‌شوند.

  از متن کتاب

نابرابری کُنش‌ها و احساسات ما را به‌شیوه‌ای نظام‌مند و قابل‌پیش‌بینی و همین‌طور مکرر تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ باعث می‌شود کوته‌بین و مستعدِ هر گونه رفتار پرخطر شویم، و میل به قربانی‌کردنِ آینده‌ی امن‌مان برای لذتی آنّی افزایش یابد، باعث می‌شود میل بیش‌تری به تصمیم‌گیری‌های متناقض داشته باشیم، به افکار عجیب باور پیدا کنیم و به‌شکلی خرافاتی جهان را آن‌گونه ببینیم که می‌خواهیم باشد، نه آن‌گونه که هست.

نابرابری ما را از هم جدا می‌کند و در جبهه‌هایی قرار می‌دهد که نه‌تنها بر‌اساس درآمد، بلکه بر‌اساس ایدئولوژی و نژاد از هم تفکیک شده‌اند، و به‌این‌‌ترتیب اعتماد به یکدیگر را کاهش می‌دهد. نابرابری اضطراب‌آور است و باعث می‌شود از سلامت و شادیِ کم‌تری برخوردار باشیم.