روانشناسی
چند گونه مختلف سوگ از نظر روانشناسی داریم؟
اکثر ما سوگ را به‌نوعی در برهه‌ای از زندگی تجربه می‌کنیم. به نظر می‌رسد تشخیص نشانه‌های انواع سوگ و کمک‌کردن به سوگواران کاری بسیار دشوار است، اما اگر بدانیم باید به چه چیزی توجه کنیم و انواع مختلف سوگ را بشناسیم، بهتر می‌توانیم به فرد سوگوار کمک کنیم. در این مقاله انواع سوگ و روش‌های پشت‌سرگذاشتن آن‌ها را گفته‌ایم. با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله میخوانید
سوگ چیست؟
سوگ در مواجهه با ازدستدادن ایجاد می‌شود، به‌ویژه ازدستدادن چیزهایی که به هویت ما شکل داده‌اند. اکثر مردم فکر می‌کنند که سوگ لزوما از مرگ عزیزان ناشی می‌شود، اما اینطور نیست. احتمالا هر ازدستدادن یا فقدانی که موجب تغییر هویت می‌شود، سوگواری به همراه دارد. از سر گذراندن بلایای طبیعی، طلاق، بیماری خود یا یکی از عزیزانمان و مطمئنا مرگ یکی از اعضای خانواده یا عزیزان نمونه‌هایی از این نوع فقدان‌ها هستند.
همچنین توصیه می شود با راهکارهای تحمل مرگ عزیزان آشنا شوید.
نشانه‌های سوگ
ممکن است سوگ شما با سوگ دیگران کاملا متفاوت باشد، اما نشانه‌های رایج مشترکی نیز وجود دارند، پس خوب است برخی از این علائم را یاد بگیریم. رایج‌ترین نشانه‌های سوگ عبارت‌اند از:
- احساس شدید غم یا اندوه؛
- دشواری تمرکز؛
- نداشتن اعتماد؛
- احساسِ نداشتن هدف در زندگی؛
- افکار خسته‌کننده درباره آنچه از دست داده‌اید؛
- انکار آنچه از دست داده‌اید.
انواع سوگ
۱. سوگ عادی
انجمن روان شناسی آمریکا سوگ عادی که یکی از انواع سوگ است را به این صورت تعریف کرده است: سوگی که پس از فقدان فرد یا چیزی مهم، شش ماه تا دو سال طول می‌کشد. البته شاید تفاوت‌های فرهنگی نیز وجود داشته باشند که باید به آن‌ها توجه کرد. مثلا در برخی فرهنگ‌ها، آیین‌هایی برای عزاداری وجود دارند که خانواده‌ها را طی دوره‌ای چندساله دور هم جمع می‌کنند تا برای متوفی سوگواری کنند.
۲. سوگ غایب
یکی از انواع سوگ سوگ غایب است زمانی روی می‌دهد که فرد هیچ واکنشی به فقدانی بزرگ نشان نمی‌دهد. این مورد بیشتر زمانی دیده می‌شود که ازدستدادن ناگهانی روی داده باشد. شوک و انکار از نشانه‌های سوگ غایب‌اند. اگر سوگ غایب مدت خیلی طولانی ادامه پیدا کند، باید به آن رسیدگی شود. البته باید به خاطر داشت که فرایند سوگواری هرکس با دیگری کمی متفاوت است، بنابراین اگر مطمئن نیستید که کسی با سوگ غایب دست‌وپنجه نرم می‌کند، باید احتیاط کنید. ممکن است این افراد سوگشان را کمتر بروز بدهند، اما آشفتگی درونی بسیار زیادی داشته باشند.
اگر کسی علائم سوگواری را بروز نمی‌دهد، به معنای سوگوار نبودنش نیست. اگر دچار این نوع سوگ هستید، شاید بدون آگاهی به آن سوگواری می‌کنید. هنگام فقدان، معمولا کارهای زیادی هست که باید انجام شوند، بنابراین شاید موقتا توانایی ابراز احساسات شدید را نداشته باشید یا شاید فقط نامحسوس سوگواری می‌کنید که این هم هیچ ایرادی ندارد.
۳. سوگ پیشاپیش
این نوع سوگ به‌سبب پیش‌بینی فقدانی مهم احساس می‌شود، مثل تشخیص بیماری لاعلاج، پیش‌بینی اخراج از کار یا طلاق قریب‌الوقوع. معمولا کسانی که از عزیزانی با بیماری لاعلاج مراقب می‌کنند، با سوگواری پیشاپیش دست به گریبان‌اند.
در این سوگواری، ممکن است کم‌کم زندگی بدون آن شخص را تجسم کنید. شاید برنامه‌هایی برای نوع واکنش به این فقدان بریزید یا بخواهید برای آن رخداد مهیا شوید. البته احتمالا زندگی با این پیش‌بینی چالش‌برانگیز می‌شود. ممکن است از اینکه برای فوت عزیزتان برنامه‌ریزی می‌کنید احساس گناه کنید یا شاید از اینکه پیش از این فقدان برای برنامه‌ریزی وقت دارید، احساس آرامش کنید. در هر صورت حواستان باشد که هنگام دستوپنجهنرمکردن با این نوع سوگ، با خودتان صبوری کنید.
۴. سوگ معوق
این نوع واکنش سوگوارانه مدتی طولانی پس از وقوع فقدان روی نمی‌دهد. گاهی سوگ معوق پس از مواجهه با فقدان مهم دیگری روی می‌دهد.
۵. سوگ پیچیده
نشانه این نوع سوگ داشتن احساسات متناقض در قبال فقدان است. مثلا سوگواری برای مرگ پدر یا مادری که با او قطع رابطه کرده بودیم یا همسر بدرفتار یا ازدستدادن شغلی که دیگر از آن لذت نمی‌بردیم.
۶. سوگ انباشته
این نوع سوگ با گذشت زمان و معمولا بر اثر چند فقدان در دوره زمانی نسبتا کوتاه شکل می‌گیرد. خستگی بسیاری از افراد در مواجهه با همه‌گیری کووید نوعی سوگ انباشته بود.
۷. سوگ ابرازنشده
دکتر کِنِث دوکا (Kenneth Doka) در کتاب «سوگ ابرازنشده: تشخیص اندوه پنهان»، گفته است: «این نوع سوگ زمانی روی می‌دهد که فرد احساس می‌کند جامعه نیاز، حقوق، نقش یا توانایی او برای سوگواری را انکار کرده است. مثلا سوگواری برای روابط پنهان یا مخفی، حیوانات خانگی یا جایی که دیگران آن فقدان را کوچک می‌بینند یا از نظر فرهنگی اهمیت چندانی ندارد.
۸. سوگ تحریف‌شده
در سوگ تحریف‌شده، فرد سوگوار واکنش بسیار شدیدی به فقدان نشان می‌دهد. نشانه این نوع سوگ واکنش عاطفی بسیار شدید و رفتار اغلب خصمانه شخص سوگوار است. این خشم به طرف دیگران یا خود شخص سوگوار نشانه گرفته می‌شود. پس حواستان به پرخاشگری‌های او باشد و برای اینکه مطمئن شوید به خودش یا دیگری آسیب نمی‌زند، با او گفت‌وگو کنید.
۹. سوگ مهارشده
این نوع سوگ زمانی رخ می‌دهد که کسی هیچ نوع سوگی بروز نمی‌دهد. این افراد معمولا خیلی سرشان شلوغ است یا حواسشان جای دیگری پرت است. ممکن است کار بیشتری را تقبل کنند یا پروژه‌های جدیدی را شروع کنند تا ذهنشان را مشغول نگه دارند و از دستوپنجهنرمکردن با سوگ بپرهیزند. این الگو مدتی طولانی ادامه می‌یابد و فرد معمولا دچار مشکلات جسمانی ناشی از این سوگ می‌شود مثل مشکلات معده، بدخوابی، درد عضله و بدن.
۱۰. سوگ تخفیف‌یافته
سوگ تخفیف‌یافته به‌سرعت می‌گذرد. این نوع سوگ عمر کوتاهی دارد، چون افراد سریع از آن عبور می‌کنند. ممکن است احساس کنند که باید جایگزینی برای پرکردن جای خالی مرحوم پیدا کنند یا شاید پیش از آنکه این فقدان واقعا روی داده باشد، با آن کنار آمده باشند.
۱۱. سوگ مزمن
اگر ماه‌ها یا سال‌ها از فقدان اولیه گذشته است و شما هنوز احساسات بسیار شدیدی در خصوص آن دارید، شاید به سوگ مزمن مبتلا شده باشید. این سوگ با سوگ عادی که در آن احساسات می‌آیند و می‌روند، فرق دارد. از شدت آن نیز کاسته نمی‌شود. در سوگ مزمن، فرد سوگوار اوقات دشواری را برای کنارآمدن با سوگ یا غلبه بر آن سپری می‌کند.
۱۲. سوگ جمعی
برخی رویدادها کل جامعه یا گروه‌های بزرگ افراد را می‌رنجانند. رویدادهایی مثل حمله‌های تروریستی، جنگ و همه‌گیری‌ها از علل رایج سوگ جمعی‌اند. بااین‌حال حتما نباید ارتباط مستقیمی بین فقدان یا فاجعه و جامعه وجود داشته باشد. مرگ افراد مشهور هم ممکن است باعث سوگ جمعی شود.
سوگ چطور بر بدن اثر می‌گذارد؟
۱. درد و تیرکشیدن
ممکن است سوگ دردهای عضلانی و جسمانی را ایجاد کند یا شدت ببخشد. این دردها گرچه موقتی‌اند، خیلی ناراحت‌کننده‌اند. چه دچار سردرد شوید چه کمردرد یا هرگونه درد عضلانی، علت همه این دردها یکی است: افزایش ترشح هورمون‌های استرس که انقباض عضلانی را به همراه دارد.
۲. نقص سیستم ایمنی
خیلی اوقات هورمون‌های استرس چنان قوی هستند که تعادل سایر هورمون‌ها را به هم می‌ریزند. این امر موجب کم‌شدن سلول‌های سفید خون می‌شود که عامل اصلی محافظت از بدن در برابر عفونت هستند.
۳. بی‌خوابی
مشکلات خواب یکی از نشانه‌های رایج سوگ است. با توجه به اینکه خواب یکی از عناصر مهم سلامت جسم و روان است، بی‌خوابی مداوم بر به‌زیستی جسمانی و روانی اثر منفی می‌گذارد.
در بخشی از کتاب «پذیرش سوگ» می‌خوانیم: «سوگ استرس‌زاست و قطعاً می‌تواند باعث اختلال در خواب شود. منطقی است که جوانب مثبت و منفی مصرف دارو را با پزشک خود بسنجید. بنیاد ملی خواب تعدادی توصیه برای خواب بهتر در شب دارد. آن‌ها پیشنهاد می‌کنند که هر روز پیاده‌روی کنید، از چرت‌زدن پرهیز کنید و هر شب در ساعتی مشخص بخوابید. آن‌ها همچنین توصیه می‌کنند که یک ساعت قبل از خواب، هرگونه صفحه‌نمایش (تلویزیون، کامپیوتر و گوشی‌های هوشمند) را خاموش کنید.
برخی از افراد ایجاد یک عادت آرامش‌بخش قبل از خواب را مفید می‌دانند، مثلاً پوشیدن لباس‌خواب تمیز، نوشیدن یک فنجان چای گیاهی، خواندن، نوشتن در دفتر خاطرات یا گوش‌دادن به موسیقی. تمرین تنفس آرام و عمیقِ شکمی درحالی‌که عضلات شکم‌تان منقبض نیست، یکی دیگر از کار‌هایی است که می‌توانید برای کمک به آرامش بدن‌تان قبل از خواب انجام دهید.»
مقالات پیشنهادی سردبیر
۴. مشکلات روده
هورمون‌های استرس در طول دوره سوگ به بدن آسیب می‌زنند. به‌خصوص روده تحت‌تأثیر این اختلالات هورمونی قرار می‌گیرد. احساس گرسنگی مداوم، بی‌اشتهایی و حالت تهوع از علائم مشکلات مربوط به روده‌اند.
۵. زیاده‌روی در خوردن یا نخوردن غذا
زیاده‌روی در خوردن غذا، بی‌اشتهایی یا مصرف مواد مخدر همگی بر بدن ما اثر منفی می‌گذارند. بدن برای عملکرد بهینه به مواد غذایی کافی نیاز دارد، پس رژیم غذایی بد یا بلعیدن مواد آسیب‌رسان اثر منفی بر بدن می‌گذارد.
راه‌های کمک به سوگواران برای انواع سوگ
مگان دیواین در کتاب «عیبی ندارد اگر حالت خوش نیست»، می‌گوید: «وضعیت ممکن است به‌طور ملموس برای کسانی‌که درد دارند متفاوت باشد. می‌توانیم وضعیت را تغییر دهیم. می‌توانیم عاشق همدیگر باشیم، با علمِ کامل به اینکه آنچه عاشقش هستیم روزی خواهد مُرد. می‌توانیم عاشق همدیگر باشیم، با علم به اینکه احساسِ دردِ شخصِ دیگر نشانه‌ای از ارتباط ماست، نه عذاب ما. ترسناک است اینطور همدیگر را دوست داشته باشیم، اما باید این‌گونه عشق بورزیم. زندگیِ شخصیِ خودِ ما و زندگیِ به‌هم‌پیوسته و همگانی و بزرگ‌ترمان ما را به این‌گونه عشقی فرامی‌خواند. زمین بی‌طرفِ سوگ و قالب جدید سوگ به ما اجازه می‌دهد تا همدیگر را این‌گونه دوست بداریم. این تنها راه پیشِ روست.»
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره انواع سوگ و گونه های مختلف آن در روانشناسی به این لینک مراجعه کنید.
احتمالا برای اکثر کسانی که آموزشی درباره سوگواری ندیده‌اند، کمک به افراد سوگوار کاری طاقت‌فرسا باشد. البته لازم نیست متخصص باشید و همین که اهمیت دهید و مراقبت کنید، کافی است. این هم چند نکته ساده برای کمک به شما برای انواع سوگ:
- حاضر و منعطف باشید: بگذارید آن‌ها بدانند که شاید مطمئن نیستید چه حرفی بزنید اما اهمیت می‌دهید و بابت غم آن‌ها متأسفید.
- کنجکاو باشید: از آن‌ها بپرسید همین حالا بهترین روش کمک به آن‌ها چیست. اگر آن‌ها درست نمی‌دانستند چه چیزی کمکشان می‌کند، تعجب نکنید. به آن‌ها اجازه بدهید نیازشان را کشف و درک کنند. به فرد سوگوار اجازه دهید هرقدر که خودش می‌خواهد با شما حرف بزند.
- پیشنهاد دهید وظایفشان را به‌جای آن‌ها انجام دهید: اگر این را می‌خواهند، پیشنهاد دهید که وظایف هفتگی یا روزانه آن‌ها را بر عهده بگیرید. مثلا برایشان غذا بپزید یا زباله‌ها را بیرون ببرید. با فرد مشورت کنید تا بفهمید بهترین راه کمک به او چیست.
- متخصصان را به آن‌ها معرفی کنید: حواستان باشد که فرد چگونه با سوگش مقابله می‌کند. دقت کنید از مرزهای او عبور یا حریمش را نقض نکنید. متخصصانی را در نظر داشته باشید تا اگر فرد سوگوار به کمک تخصصی نیاز داشت، به او معرفی‌شان کنید.
- از خودتان مراقبت کنید: به این فکر کنید که برای حفظ تاب‌آوری و توانایی کمک به کسی دیگر، به چه چیزهایی نیاز دارید.
سخن پایانی درباره انواع سوگ
همه ما در طول زندگی‌مان به‌شکلی دچار سوگ می‌شویم. معمولا ازدستدادن یکی از عزیزان عامل اصلی سوگ است، اما علل سوگواری فقط به این نوع فقدان خلاصه نمی‌شوند. نوع سوگواری افراد منحصر به خودشان و متفاوت است. در این مقاله انواع سوگ و راه‌های کمک به افراد برای غلبه بر آن‌ها را توضیح دادیم. اگر خودتان یا آشناهایتان فرایند سوگواری را پشت‌سر می‌گذارید، امیدواریم با این مقاله کمکی به مقابله با آن کرده باشیم. مطالعه نیز یکی از روش‌های مفید و اثربخش برای افزایش آگاهی و بهبود کیفیت زندگی است، به‌ویژه وقتی کتاب‌های مناسب را برای مطالعه انتخاب کنیم. پیشنهاد می‌کنیم این سه کتاب عالی را که با موضوع سوگ مرتبط‌اند، در فهرست مطالعه خود قرار دهید.
 |
 |
 |
چگونه رنجی را که نمی‌توانیم درمان کنیم به دوش بکشیم
|
|
پذیرش سوگ: یافتن مسیر زندگی پس از فقدان
|
